برداشت‌های گوناگون از مفهوم جمهوریت در تاریخ جمهوری‌خواهی ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه علوم سیاسی دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد مشهد

2 دانشجوی دکتری گروه علوم سیاسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات تهران

چکیده

جمهوری‌خواهی در ایران از زمان طرح در دورۀ ‌قاجار تا زمان وقوع در انقلاب اسلامی و پس از آن با برداشت‌ها و تفاسیر گوناگون ارائه و پیگیری شده است. ایرانیان که بر اثر سابقۀ ‌طولانی حکومت‌های پادشاهی مطلقۀ ‌وراثتی، فاقد تجربۀ ‌دموکراسی بودند، بر اثر کسب آگاهی‌های ناشی از ورود مفاهیم سیاسی جدید، به اعتراض علیه حکومت استبدادی پرداختند. سلطنت، نماد استبداد و اصلی‌ترین مانع تحقق ارادۀ‌ سیاسی ایرانیان دانسته می‌شد. در نتیجه به‌رغم آمیختگی سلطنت با سنت و کسب مشروعیت از جانب مذهب، جامعۀ‌ ایران خواستار محو سلطنت شد. بدیهی است که جایگزین سلطنت، جمهوری است. در نتیجه جمهوری‌خواهی ایرانی بیش از آنکه مفهومی ایجابی و در راستای ایجاد یک نظام دموکراتیک باشد، مفهومی سلبی بود که صرفاً در پی محو نظام سلطنتی به عنوان نماد استبداد مطلقه بوده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

VARIOUS APPROACHES TO REPUBLICANISM IN IRANIAN HISTORY

نویسندگان [English]

  • Mohsen Modir Shanechi 1
  • Hossein Shariati 2
1 Associate Professor; Department of Political Science, Islamic Azad University, Mashhad Branch, Iran
2 PhD. Candidate; Department of Political Science, Islamic Azad University, Neishabour Branch, Iran
چکیده [English]

Many political concepts as well as technology entered various regions of the world from Europe after renaissance, industrial revolution and Protestantism. Meanwhile, western technology and concepts of political philosophy came to Iran since nineteenth century. Republicanism was one of these concepts. This concept and idea as one of the most important factors in Iranian contemporary political-social transformations since its introduction in Qajar era till Islamic revolution has diversely been interpreted. The current paper aims to study these approaches.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Constitutionalism
  • Islamic Revolution
  • Republicanism
1.آبراهامیان، یرواند (1392)، ایران بین دو انقلاب: از مشروطه تا انقلاب اسلامی، ترجمۀ کاظم فیروزمند، حسن شمس‌آوری، محسن مدیر شانه‌چی، چ هجدهم، تهران: نشر مرکز.
2.آپتون، جوزف.ام (1359)، نگرشی بر تاریخ نوین ایران، ترجمۀ یعقوب آژند، بی‌جا: انتشارات نیلوفر.
3.آذری، س.ع (1349)، قیام شیخ محمد خیابانی در تبریز، تهران: بنگاه صفی‌علیشاه.
4.---------- (بی‌تا)، کلنل محمدتقی‌خان پسیان، بی‌جا: بنگاه صفی‌علیشاه.
5.آدمیت، فریدون (1385)، اندیشۀ ترقی و حکومت قانون در عصر سپهسالار، چ سوم، تهران: خوارزمی.
6.اتابکی، تورج (1385)، تجدد آمرانه: جامعه و دولت در عصر رضاشاه، ترجمۀ مهدی حقیقت‌خواه، تهران: ققنوس.
7.احمدی، حمید (1379)، تاریخچۀ فرقۀ انقلابی ایران و گروه ارانی، تهران: نشر آتیه.
8.اسناد و اعلامیه‌های حزب تودۀ ایران (1359)، تهران: انتشارات حزب تودۀ ایران.
9.اسناد و دیدگاه‌ها: حزب تودۀ ایران از آغاز پیدایی تا انقلاب بهمن 1357(1360)، بی‌جا: حزب تودۀ ایران.
10.فشاری، پرویز (1383)، نخست‌وزیران سلسله قاجاریه، تهران: مرکز چاپ و انتشارات وزارت امور خارجه.
11.الموتی، مصطفی (1367)، ایران در عصر پهلوی، واشنگتن، ج چهارم.
12.امیر‌خسروی، بابک (1375)، نظر از درون به نقش حزب تودۀ ایران، تهران: انتشارات اطلاعات.
13.بازرگان، عبدالعلی (1361)، مشکلات و مسائل سال اول انقلاب از زبان رئیس دولت موقت، تهران: بی‌نا.
14.بختیار، تیمور (1334)، کتاب سیاه: دربارۀ سازمان افسران حزب توده، بی‌جا.
15.بروجردی، حسین (1382)، ارانی فراتر از مارکس: پژوهشی پیرامون جریان 53 نفر، تهران: انتشارات تازه‌ها.
16.بزرگمهر، جلیل (1378)، مصدق در محکمۀ نظامی، چ سوم، تهران: انتشارات دوستان.
17.بشیریه، حسین (1380) درس‌های دموکراسی برای همه، تهران: نگاه معاصر.
18.بهار، محمدتقی (1372)، تاریخ مختصر احزاب سیاسی ایران: انقراض قاجاریه، دو جلد، چ چهارم، تهران: امیرکبیر.
19.بهرامی، روح‌الله (1380)، اسنادی از احزاب سیاسی ایران (حزب ایران و حزب سعادت ملی ایران)، تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
20.بیات، کاوه (1370ب)، صولت‌السلطنه هزاره و شورش خراسان در زمستان 1320، تهران: فروردین.
21. ------- (1376)، کودتای لاهوتی: تبریز بهمن 1300، تهران: نشر شیرازه.
22. ------ (1370الف)، فعالیت‌های کمونیستی در دورۀ رضاشاه (1310-1300)، بی‌جا: انتشارات سازمان اسناد ملی ایران.
23.بیل، جیمز و ویلیام راجر لوئیس (1368)، مصدق، نفت و ناسیونالیسم در ایران، ترجمۀ عبدالرضا هوشنگ مهدوی و کاوه بیات. تهران: نشر نو.
24.پاولویچ، م و و. ترا و ایرانسکی (1357)، سه مقاله دربارۀ انقلاب مشروطه ایران، ترجمۀ م. هوشیار، چ دوم، تهران: شرکت سهامی کتاب‌های جیبی.
25.جاوید، سلام‌الله (1359)، ایران سوسیال دموکرات (عدالت)، تهران: بی نا.
26.جهانگیر میرزا (1327)، تاریخ نو، تهران: انتشارات علمی.
27.حائری، عبدالهادی (1381)، تشیع و مشروطیت در ایران و نقش ایرانیان مقیم عراق، چ سوم، تهران: امیرکبیر.
28.خاکسار، م.ا و م. ص. رستگار (1358)، تحلیلی از جنبش انقلابی خلق ایران، تهران: نشر ستارۀ انقلاب.
29.خلیل ملکی به روایت اسناد ساواک (1379)، بی‌جا: مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات.
30.دشتی، علی (1354)، پنجاه‌و‌پنج، تهران: امیر کبیر.
31.دکتر علی امینی به روایت اسناد ساواک (1379)، بی‌جا: مرکز بررسی اسناد وزارت اطلاعات.
32.دهباشی، علی (1380)، خاطرات سیاسی دکتر فریدون کشاورز، چ دوم، تهران: نشر آبی.
33.رائین، اسماعیل (1357)، قیام جنگل: یادداشت‌های میرزا اسماعیل جنگلی، بی‌جا: سازمان انتشارات جاویدان.
34.رحمانیان، داریوش (1379)، چالش جمهوری و سلطنت در ایران: زوال قاجار و روی کار آمدن رضاشاه، تهران: نشر مرکز.
35.رواسانی، شاپور (1363)، نهضت میرزا کوچک‌خان و اولین جمهوری شورایی در ایران، تهران: چاپخش.
36.رهنما، علی (1384)، نیروهای مذهبی بر بستر حرکت نهضت ملی، تهران: گام نو.
37.زعیم، کوروش (1377)، جبهۀ ملی از پیدایش تا کودتای28 مرداد، تویسرکان: نشر تاخ.
38.زیباکلام، صادق (1378) مقدمه‌ای بر انقلاب اسلامی، چ سوم، تهران: انتشارات روزنه.
39.سفری، محمد‌علی (1370)، مشروطه‌سازان، بی‌جا: نشر علم.
40.سلسلۀ پهلوی و نیروهای مذهبی به روایت تاریخ کمبریج (1371)، ترجمۀ عباس مخبر، تهران: طرح نو.
41.شمیم، علی‌اصغر (بی‌تا)، ایران در دورۀ سلطنت قاجار: قرن سیزدهم و نیمۀ اول قرن چهاردهم قمری، چ دهم، بی‌جا: بی‌نا.
42.شورای انقلاب و دولت موقت از زبان مهندس بازرگان (1360)، تهران: انتشارات نهضت آزادی ایران.
43.شوکت، حمید (1378)، کنفدراسیون جهانی محصلین و دانشجویان ایرانی (اتحادیۀ ملی) از آغاز تا انشعاب، تهران: مؤسسۀ انتشارات عطایی.
44.شیفته، نصرالله (1364)، زندگی‌نامه و مبارزات سیاسی دکتر سید حسین فاطمی، تهران: آفتاب حقیقت.
45.ضیاء‌ظریفی، حسن (بی‌تا)، حزب تودۀ ایران و کودتای 28 مرداد 32، بی‌جا.
46.طلوعی، محمود (1372)، بازیگران عصر پهلوی: از فروغی تا فردوست، تهران: نشر علم، ج اول.
47.طیرانی، بهروز (1376)، اسناد احزاب سیاسی ایران (1320-1330ش)، تهران: سازمان اسناد ملی ایران.
48.عاقلی، باقر (1380)، شرح حال رجال سیاسی و نظامی معاصر ایران، سه جلد، تهران: نشر گفتار.
49.عظیمی، فخرالدین (1372)، بحران دموکراسی در ایران1332-1320، ترجمۀ عبدالرضا هوشنگ مهدوی و بیژن نوذری، تهران: نشر البرز.
50.غنی، سیروس (1377)، ایران: برآمدن رضاخان، برافتادن قاجارها و نقش انگلیسی‌ها، ترجمۀ حسن کامشاد، تهران: انتشارات نیلوفر
51.فخرایی، ابراهیم (1351)، سردار جنگل میرزا کوچک‌خان، چ چهارم، بی‌جا: سازمان انتشارات جاویدان.
52.فرزاد، شاهرخ (1386)، فرقۀ دموکرات آذربایجان از تخلیۀ تبریز تا مرگ پیشه‌وری، تهران: نشر اوحدی.
53.فرمانفرمائیان، حافظ (1341)، خاطرات سیاسی امین‌الدوله، تهران: کتاب‌های ایران.
54.کاتوزیان طهرانی، محمدعلی (1379)، تاریخ انقلاب مشروطیت ایران، تهران: شرکت سهامی انتشار.
55.کاتوزیان، محمدعلی همایون (1372)، مصدق و مبارزه برای قدرت در ایران، ترجمۀ فرزانه طاهری، تهران: نشر مرکز.
56.کاظم‌زاده ایرانشهر، حسین (13/10/1303)، «جمهوریت و انقلاب اجتماعی»، ایرانشهر، سال اول.
57.کدیور، جمیله (1378)، تحول گفتمان سیاسی شیعه در ایران، تهران: طرح نو.
58.کرونین، استفانی (1377)، ارتش و حکومت پهلوی، ترجمۀ غلامرضا علی بابایی، تهران: خجسته.
59.کریمی، بهنام (1380) آسیب‌شناسی نهضت جنگل] پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد[ تهران: دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران مرکزی.
60.کسروی، احمد (1378)، تاریخ انقلاب مشروطۀ ایران، چ نوزدهم، تهران: امیرکبیر.
61.کشاورز، فریدون (1357)، من متهم می‌کنم کمیتۀ مرکزی حزب توده را، چ سوم، تهران: انتشارات رواق.
62.لیپست، سیمورمارتین (1383)، دایره‌المعارف دموکراسی، ترجمۀ کامران فانی و نور‌الله‌ مرادی. چ دوم، تهران: کتابخانۀ تخصصی وزارت امور خارجه، ج دوم.
63.متولی‌حقیقی، یوسف (1380)، از تبریز تا مشهد: پژوهشی پیرامون زندگی و قیام کلنل محمد‌تقی‌خان پسیان، مشهد: بانگ قلم.
64.مجموعه اعلامیه‌ها و موضع‌گیری‌های سازمان مجاهدین خلق ایران (2) (1358)، بی‌جا: انتشارات سازمان مجاهدین خلق.
65.مدنی، سیدجلال‌الدین (1369)، تاریخ تحولات سیاسی و روابط خارجی ایران، قم: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
66.مرادی مراغه‌ای، علی (1382)، از زندان رضا‌خان تا صدر فرقه دموکرات آذربایجان، تهران: نشر اوحدی.
67.مستوفی، عبدالله (1343)، شرح حال زندگانی من یا تاریخ اجتماعی و اداری دورۀ قاجاریه: از کابینۀ قرارداد وثوق‌الدوله تا آخر مجلس مؤسسان، چ دوم، تهران: انتشارات زوار، ج سوم.
68.مصدق، محمد (1369)، خاطرات و تألمات دکتر محمد مصدق، تهران: انتشارات علمی.
69.مصلی‌نژاد، غلامعباس (1383الف)، پایان جمهوری‌خواهی در ایران، تهران: نشر قومس.
70. ---------- (1383ب)، جمهوری‌خواهی در ایران، تهران: نشر قومس.
71.مکی، حسین (1380)، تاریخ بیست‌سالۀ ایران، چ ششم، تهران: انتشارات علمی، ج اول و دوم.
72.ملایی توانی، علیرضا (1381)، مشروطه و جمهوری: ریشه‌های نابسامانی نظم دموکراتیک در ایران 1284-1305، تهران: نشر گستره.
73.ملکزاده، مهدی (1329)، تاریخ انقلاب مشروطیت ایران، تهران: کتابخانۀ سقراط، ج دوم.
74.ملیکف، ا.س (1358)، استقرار دیکتاتوری رضا‌خان در ایران، ترجمۀ سیروس ایزدی، تهران: کتاب‌های جیبی.
75.مؤسسۀ مطالعات و پژوهش‌های سیاسی (1370)، سازمان و سیاست حزب توده از آغاز تا فروپاشی، تهران: مؤسسۀ مطالعات و پژوهش‌های سیاسی، ج اول.
76.---------- (1385)، جریان‌های فکری مشروطیت، تهران: مؤسسۀ مطالعات و پژوهش‌های سیاسی.
77.مهدی‌نیا، جعفر (1363)، زندگی سیاسی رزم‌آرا، تهران: نشر گیتی.
78. ---------- (1381)، زندگی سیاسی سید ضیاالدین طباطبائی، چ دوم، تهران: انتشارات امیدفردا.
79.مهم‌ترین موضع گیری‌های سیاسی سازمان مجاهدین خلق ایران (بی‌تا) بی‌جا: انتشارات سازمان مجاهدین خلق ایران.
80.میرزاصالح، غلامحسین (1369)، جنبش میرزا کوچک‌خان بنابر گزارش‌های سفارت انگلیس در تهران، تهران: نشر نو.
81.نجاتی، غلامرضا (1371)، تاریخ بیست‌و‌پنج سالۀ ایران: از کودتا تا انقلاب، دو جلد، چ سوم، تهران: رسا.
82. ---------- (1377)، خاطرات بازرگان: شصت سال خدمت و مقاومت، تهران: رسا، ج دوم.
83.---------- (1376)، مصدق؛ سال‌های مبارزه و مقاومت، دو جلد، تهران: رسا.
84.نجفی، موسی (1376)، بنیاد فلسفۀ سیاسی در ایران (عصر مشروطیت)، تهران: نشر مرکز دانشگاهی.
85.---------  (1359)، مصدق مبارز بزرگ، تهران، بی‌جا: بی‌نا.
86.نکوروح، محمود (1377)، نهضت خداپرستان سوسیالیست، تهران: انتشارات چاپخش.
87.هدایت، مهدیقلی‌خان (1385)، خاطرات و خطرات، چ چهارم، تهران: انتشارات زوار.
88. ----------  (1363)، طلوع مشروطیت، تهران: انتشارات جام.
89.یادنامۀ ‌بیستمین سالگرد نهضت آزادی ایران (1362)، بی‌جا: نهضت آزادی ایران.
90.یعقوبی، رضا (1377)، زندگی‌نامۀ علی‌اکبر دهخدا با تأکید بر جنبۀ سیاسی آن، بی‌جا: انتشارات زهد.