بررسی تطبیقی اندیشۀ میرزا ملکم‌خان و جلال آل‌احمد؛ از تجددگرایی تا هویت ایرانی-اسلامی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه علوم سیاسی دانشکدۀ حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران

2 دانشجوی کارشناسی‌ارشد گروه علوم سیاسی دانشکدۀ حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران

چکیده

عقب‌ماندگی پدیده‌ای است که ذهن بسیاری از روشنفکران معاصر ایران را به خود معطوف کرده است. این پژوهش به واکاوی و نقد اندیشۀ «میرزا ملکم‌خان نظام‌‌الدوله» و «جلال آل‌احمد» پیرامون چرایی وقوع این پدیده و چگونگی برون‌رفت از آن می‌پردازد. جوهر اندیشۀ ملکم‌خان مبارزه با عقب‌ماندگی در پرتو تجددگرایی است و آل‌احمد نیز بومی‌گرایی و بازگشت به فرهنگ اسلامی را چارۀ کار می‌داند. سؤال اصلی پژوهش چرایی تفاوت در پاسخ این دو متفکر به بحرانی یکسان است. براساس فرضیۀ‌ این پژوهش، به‌علت شرایط سیاسی- اجتماعی و پیش‌فرض‌های ذهنی متفاوت ملکم و آل‌احمد، در مرحلۀ مشاهده و کشف بحران، هر یک از آن دو، جامعۀ آرمانی متفاوتی را فرادید آورده و به پاسخ‌های مختلف و متضادی رسیده‌اند. در پایان با تأکید بر برداشت «همزمان» (synchronic) و غیر‌تاریخی هر دو متفکر از پدیدۀ عقب‌ماندگی، به مقایسۀ اندیشۀ تحول‌خواهانۀ آن دو در چارچوب نظریۀ بحران اسپریگنز پرداخته می‌شود.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

A COMPARATIVE STUDY OF THOUGHT OF MIRZA MALKAM KHAN AND JALAL AL-E AHMAD; FROM MODERNISM TOWARD IRANIAN-ISLAMIC IDENTITY

نویسندگان [English]

  • Medhi Fadaie Mehrabani 1
  • Amin Moeini 2
1 Assistant Professor; Political Science Department, University of Tehran
2 Ph.D. Student; Political Science Department, University of Tehran
چکیده [English]

Underdevelopment is a phenomenon that has attracted the minds of many Iranian contemporary intellectuals. This study analyzes the causes of this phenomenon in thought of Mirza Malkam Khan and Jalal Al-e Ahmad and ways to deal away with it. The essence of Mirza Malkam Khan’s idea was struggle with underdevelopment in light of progress and also “Jalal Al-e Ahmad” considered nativism and a return to Islamic culture as a solution. The problem statements and the solution suggestions of those two thinkers can be explained within a theoretical framework “Thomas Springs”. The main research question is, why their responses to a same critical issue, underdevelopment, are different. Hypothesis for the question is that due to political-social conditions and different subjective assumptions of Malkam and Al-e Ahmad, in crisis observation and discovery, each of them has envisaged a different ideal society and reached contradictory responses. At the end, the synchronic notion of both thinkers on the phenomenon of underdevelopment has been emphasized and their ideas for change have been compared.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Mirza Malkam Khan
  • Jalal Al-e Ahmad
  • Underdevelopment
  • rules of progress
  • nativism

مراجع

  1. الف) فارسی

    1. آجدانی، لطف‌الله (1386)، روشنفکران ایرانی در عصر مشروطه، تهران: اختران.
    2. آدمیت، فریدون (1340)، فکر آزادی و مقدمۀ نهضت مشروطیت، تهران: سخن.
    3. ----------- (1360)، آشفتگی در فکر تاریخی، تهران: خرداد.
    4. اسپریگنز، توماس (1370) فهم نظریه‌های سیاسی، تهران: نشر آگه.
    5. آشوری، داریوش (1346)، هشیاری تاریخی در غرب‌زدگی و مبانی آن، تهران: نشریۀ بررسی کتاب.
    6. اصیل، حجت‌الله (1390)، زندگی و اندیشۀ میرزا ملکم‌خان ناظم‌الدوله، تهران: نشر نی.
    7. آل‌احمد، جلال (1352)، از رنجی که می‌بریم: مجموعه داستان، تهران: امیرکبیر.
    8. ـــــ (1345)، خسی در میقات، تهران: رواق.
    9. ـــــ (1349)، دید و بازدید، تهران: امیرکبیر.
    10. ـــــ (1348)، در خدمت و خیانت روشنفکران، تهران: رواق.
    11. ـــــ (1349)، سه‌تار، تهران: امیرکبیر.
    12. ـــــ (1382)، غرب‌زدگی، تهران: فردوس.
    13. ـــــ (1389)، مدیر مدرسه، تهران: آدینه سبز.
    14. الگار، حامد (1369)، پژوهشی در باب تجددخواهی ایرانیان، ترجمۀ عظیما، تهران: نشر مدرس.
    15. بروجردی، مهرزاد (1377) روشنفکران ایرانی و غرب، ترجمۀ جمشید شیرازی، تهران: فرزان.
    16. پارسانیا، حمید (1391)، ادوار روشنفکری؛ با نگاهی به روشنفکری حوزوی، قم: کتاب فردا.
    17. تاریخ ایرانی (1394)، مد و مه/دوشنبه ۳۰ شهریور، گفت‌وگو با علی فردوسی.
    18. حقیقت، سید صادق (1389)، «نقد و معرفی؛ نگاهی انتقادی به کاربرد نظریۀ بحران اسپریگنز در مطالعات سیاسی»، مجلۀ علوم سیاسی، ش 49، ص 195-187.
    19. دانایی، محمدحسین (1392)، دو برادر، تهران: اطلاعات
    20. زکریایی، محمدعلی (1378)، جامعه‌شناسی روشنفکران دینی،تهران: آذریون.
    21. زیباکلام، صادق (1392)، سنت و مدرنیته، تهران: روزنه.
    22. صادقی نیا، ابراهیم (1377) فراماسونری و جمعیت‌های سری در ایران، تهران: هیرمند.
    23. علی‌پورگسکری، بهناز (1389)، «اندیشه‌های جلال آل‌احمد در آیینۀ داستان‌هایش»، کتاب ماه ادبیات، ش 158، ص 38-35.
    24. غنی‌نژاد، موسی (1389)، تجددطلبی و توسعه در ایران معاصر، چ چهارم، تهران: نشر مرکز.
    25. قاضیان، حسین (1386)، جلال آل‌احمد و گذار از سنت به تجدد، تهران: کویر.
    26. قاضی مرادی، حسن (1378)، ملکم‌خان: نظریه‌پرداز نوسازی سیاسی در عصر مشروطه، تهران، اختران
    27. کاتوزیان، محمدعلی همایون (1368)، خاطرات سیاسی خلیل ملکی، تهران: اوراق.
    28. محیط طباطبایی، محیط (1327)، مجموعه آثار ملکم‌خان، تهران: کتابخانۀ دانش.
    29. ملکم‌خان (1355)، روزنامۀ قانون، به کوشش و با مقدمۀ هما ناطق، تهران: امیرکبیر.

     

    ب) خارجی

    1. Algar, Hamid (1973), Mirza Malkum Khan: A Biographical Study in Iranian Modernism, Berkeley: University of California Press
    2. Cox, R. W. (1981), “Universality in International studies: A Historical Approach”. In Harvey and Brecher, eds.
    3. Habermass, Jurgen (1996), Between Facts and Norms, Polity Peres.

     

فصلنامه سیاست
دوره 47، شماره 3
آذر 1396
صفحه 705-719

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 13 اردیبهشت 1395
  • تاریخ بازنگری: 06 اردیبهشت 1395
  • تاریخ پذیرش: 03 مرداد 1395

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار