تحلیلی لکانی از «ناسیونالیسم» بلندپروازانۀ دولت پهلوی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه روابط بین‌الملل دانشکدۀ حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران

2 دانشجوی دکتری روابط بین‌الملل دانشکدۀ حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران

چکیده

دولت ایران پس از دوران مشروطه تابع انواعی از صورت‌بندی‌هایِ ناسیونالیستی بود که هر یک به‌نحوی الگویی از سیاست خارجی را در پی داشت. در دوران محمدرضاشاه نقش تقریری خاص از ناسیونالیسم در ترسیم سیاست خارجی افزایش پیدا کرد و بر مبنای آن، دولت ایران در این دوران سودای قدرتمند شدن در عرصۀ منطقه‌ای و بین‌المللی را یافت. در این مقاله با استفاده از چارچوبی تحلیلی که از مفاهیم مورد توجه در رویکرد روانکاوانۀ ژاک لکان برگرفته شده است و با استفاده از روش تحلیل گفتمان، به این مسئله پرداخته می‌شود که چگونه این سیاست خارجی بلندپروازانه در ایران در سال‌های 1357-1332 امکان‌پذیر شد. این تحلیل نشان می‌دهد که متون تولیدشده توسط محمدرضاشاه را می‌توان رویدادی اجتماعی تلقی کرد که در چارچوب فرهنگ، سعی داشت ذهنیت ایرانی را ساخته و پرداخته کند که ذیل آن امیال خود را به نمایش می‌گذاشت. ساخت فانتزی و اقدام در جهت آن در عرصۀ خارجی را می‌توان تلاش برای پاسخ ‌دادن به میل وی برای رسیدن به مرزهای تمدن بزرگ و ارضای خودبزرگ‌بینی و جاه‌طلبی ‌تفسیر کرد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Pahlavi’s Nationalism: A Lacanian Analysis

نویسندگان [English]

  • Homeira Moshizadeh 1
  • Sajjad Minadi 2
1
2
چکیده [English]

In the post-Constitutional Revolution, Iran has followed a variety of nationalist formulations resulting in various models of foreign policy. During Mohammad Reza Shah’s era, a particular version of nationalism shaped Iran’s domestic and foreign policies. This led to a struggle for power at the regional and international levels. This article, on the basis of a conceptual framework based on Jacque Lacan’s psychoanalytical approach and discourse analysis seeks to show how this ambitious foreign policy was constituted in the period between 1953 and 1978. The texts produced by the Shah could be regarded as a social event that within a cultural framework sought to shape Iranians’ subjectivity within his own desires. The construction of fantasies and acting upon them in foreign relations can be thus considered as his response to his own desires.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Iran
  • Foreign Policy
  • Lacanian theory
  • Discourse analysis
الف) فارسی 
آبراهامیان، ی. (1377). ایران بین دو انقلاب، ترجمۀ ک. فیروزمند، ح. شمس‌آوری و م. مدیرشانه‌چی، تهران: نشر نی.
ادیب‌زاده، م. (1387). زبان، گفتمان و سیاست خارجی: دیالکتیک بازنمایی از غرب در جهان نمادین ایرانی، تهران: اختران.
ازغندی، ع. (1376). روابط خارجی ایران 1357-1320، تهران: قومس.                                                                                           
اسدی، ه. و ساسانی، ف. (1392). «بازنمایی کنشگران اجتماعی در گفتمان سیاست خارجیِ محمدرضا پهلوی بر اساس مدل اجتماعی- معنایی فان لیوون»، زبان و زبان‌شناسی، 18، ص 63-39.
اسدی، ه. و ساسانی، ف. (1396). «غیریت‌سازی در گفتمان سیاست خارجی محمدرضا پهلوی»، زبان‌پژوهی، 22، ص 24-7.
اونز، د. (1386). فرهنگ مقدماتی اصطلاحات لکانی، ترجمۀ م. پارسا و م. رفیع،تهران: گام نو.
ایران جاوید: قسمت‌هایی از نوشته‌ها و بیانات اعلیحضرت همایون شاهنشاه آریامهر(1350)، تهران: کتابخانۀ پهلوی.
پهلوی، م. ر. (1352). بیانات، مصاحبه‌ها و پیام‌های اعلیحضرت همایون شاهنشاه آریامهر از ششم بهمن 51 تا ششم بهمن 52، تهران: وزارت اطلاعات.
پهلوی، م. ر. (1356). به‌سوی تمدن بزرگ، تهران: کتابخانۀ پهلوی.
راجی، پ. (1381). در خدمت تخت طاووس یادداشت‌های روزانه آخرین سفیر شاه در لندن، ترجمۀ حسن کامشاد، تهران: طرح نو.
ژوکاسکایته، آدرون (2008). «به من بگو دیگری بزرگ تو کیست، آنگاه به تو می‌گویم که تو کیستی»، ترجمۀ وحید میهن‌پرست، در anthroplogy.ir/node/26926 (آخرین دسترسی در 30/6/95).
زونیس، م. (1370). شکست شاهانه، ترجمۀ ع. مخبر، تهران: نور.
سلطانی، ع. ا. (1384). قدرت، گفتمان و زبان، تهران: نشر نی.
علم، ا. (1377). یادداشت‌های امیراسدالله علم، ج 2، ترجمۀ ع. عالیخانی، تهران: مازیار.
علم، ا. (1393). یادداشت‌های امیر اسدالله علم، ج 7، ترجمۀ ع. عالیخانی، تهران: مازیار.
یورگنسن، م. و فیلیپس، ل. (1389). نظریه و روش در تحلیل گفتمان، ترجمۀ هادی جلیلی، تهران: نشر نی.
قنبری، د. (1380). تحول ناسیونالیسم در ایران: 1320-1332، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
کاتم، ر. (1368). «ناسیونالیسم در ایران قرن بیستم و دکتر محمد مصدق» در بیل، ج. و و.ر. لویس، مصدق، نفت، ناسیونالیسم ایرانی، ترجمۀ عبدالرضا هوشنگ مهدوی و کاوه بیات، تهران: نشر نو.
 کاتم، ر. (1371). ناسیونالیسم در ایران، ترجمۀ ا. تدین و ح. قادری، تهران: کویر.
مهدوی، ع. ه. (1368). تاریخ روابط خارجی ایران، تهران: مؤلف.
مهدوی، ه. (1377). سیاست خارجی ایران در دوران پهلوی 1357-1300، تهران: پیکان.
میلانی، ع. (2013). نگاهی به شاه، تورنتو: پرشین سیرکل.
نبوی، س.ع. و ف. رادفر (1393). «تحلیل گفتمانی تأثیر فرهنگ سیاسی بر روابط خارجی ایران در دورۀ پهلوی دوم (1342-1332)» دانش سیاسی، 10، 1، ص 154-135.
نصرتی، ج. ا. (1392). ژئوپلیتیک نفت و سیاست خارجی ایران، تهران: نشر علم.
نظری، ح. ق. (1392). کاربرد تحلیل گفتمان در تحقیقات اجتماعی، تهران: جامعه‌شناسان.
 
ب) لاتین
Chiesa, L. (2007). Subjectivity and Otherness. London: Cambridge, Massachusetts.
Stavrakakis, Y. & N. Chrysoloras (2006). “(I Can’t Get No) Enjoyment: Lacanian Theory and the Analysis of Nationalism”, Psychoanalysis, Culture and Sciety11: 144-163.
Evans, D. (1996). An Introductory Dictionary of Lacanian Psychoanalysis. London and New York: Routledge.
Fairclough, N. (2003). Analysing Discourse-textual Analysis For social Research. London and New York: Routledge.
Grace, V. (2012). Victims, Gender and Jouissance. New York: Routledge.
Heikka, H. (1999). “Beyond Neorealism and Constructivism,” in T. Hoff, ed., Understandingsof Russian Foreign Policy. Penn State University Press,pp: 57-108.
 McMahon, K (ND) “A Summary of Lacanian Ideas for Those Who Need It,” Available at: http://www.google.com/url?q=http%3A%2F%2Fkmcmahon.faculty.ku.edu%2F%2FLacanZizeksum.html&sa=D&sntz=1&usg=AFQjCNERUP74IGewChQtP6tOsgoEUZTLmA (Last access 10/10/2016).
Mura, A. (2015). “Lacan and Debt: The Discourse of the Capitalist in Times of Austerity,” Philosophy Today, 59, 2,pp: 155-174.hndf
Neill, C. (2013). “Breaking the Text: An Introduction to Lacanian Discourse Analysis,” Theory and Psychology,23, 3, pp: 334-350.
Solomon, T. (2015). The Politics of Subjectivity in American Foreign Policy. Ann Arbor, MI: University of Mishigan Pres.
Sutton, R. (1999). Foreign Policy and Discourse Analysis. London: Overseas Development Institute.
Žižek, S. (2009). The Sublime Object of Ideology. London and New York: Verso.
Stavrakakis,Y.(1999). Lacan and the Political. Routledge.1999