شناسایی مصادیق نافرمانی مدنی در جنبش‌های اجتماعی معاصر ایران (1357-1269 ه.ش)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه علوم سیاسی، دانشکده حقوق و الهیات دانشگاه شهید باهنر کرمان

2 دانشجوی کارشناسی ارشد علوم سیاسی دانشگاه شهید باهنر کرمان

چکیده

نافرمانی مدنی مفهومی چندسویه و پیچیده در علوم سیاسی است. ویژگی‌هایی چون اعتراض سیاسی، عمومی و آگاهانه بودن، نقض قانون و عدم خشونت براساس تعاریف دانشوران به‌عنوان ویژگی‌های عام وکلی نافرمانی مدنی شناسایی شده است. آنچه در خصوص مفهوم نافرمانی مدنی و در بررسی آن در حوزۀ جنبش‌های اجتماعی حائز اهمیت است، توجه به شیوه‌های اقدامی است که نافرمانی مدنی به‌عنوان ماهیت آنها تلقی می‌شود. هدف پژوهش حاضر، ردیابی مفهوم نافرمانی مدنی در حوزۀ جنبش‌های اجتماعی ایران معاصر است. این پژوهش براساس هدف توصیفی- اکتشافی تعریف شده و در آن از منابع اسنادی-کتابخانه‌ای برای گردآوری اطلاعات استفاده شده است. پژوهشگران به‌منظور پاسخ دادن به این پرسش که «مصادیق نافرمانی مدنی در جنبش‌های اجتماعی ایران معاصر کدام‌اند؟»­، به شناسایی «خزانۀ جنبش»های اجتماعی ایران معاصر مبادرت ورزیده‌اند. براساس یافته‌های پژوهش، شیوه‌های اقدام مؤثر به‌کارگرفته‌شده در خلال جنبش‌های اجتماعی ایران یعنی تحریم، تحصن، اعتصاب و تظاهرات خیابانی دارای ویژگی‌های نافرمانی مدنی عام یعنی عمومی بودن، آگاهانه بودن، شکستن قانون و غیرخشونت‌آمیز بودن، هستند. ضمن اینکه از این دیدگاه، شیوۀ اقدام اعتصاب بیشترین تطابق را با مفهوم نافرمانی مدنی دارا بوده است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Identifying instances of civil disobedience in the context of contemporary Iran’s social movements

نویسندگان [English]

  • Hosein Moein Abadi 1
  • Moein Mehrabpanah 2
1 assistant professor
چکیده [English]

Civil disobedience is a complicated and multi-dimensional concept in political sciences. Features like political protest, publicity and consciousness, law-violation, and non-violence have been identified, by scholars, as the general features of civil disobedience. What is significant about the concept of civil disobedience, when analysed in the context of social movements, is the focus on ways of action, of which civil disobedience is the essence. The following research aims at tracing the concept of civil disobedience in the context of contemporary Iran’s social movements. It is defined based on the descriptive-exploratory method, and uses documentary-library resources for data collection. The authors have set to identify Iran’s social “movement repertoire”, with the aim of answering the question, “what are the instances of civil disobedience in contemporary Iran’s social movements?” Based on the findings of this research, the ways of action that have been most effective with respect to Iran’s social movements, i.e. boycotting, sit-in, striking, and street-protesting, all have the features of consciousness, publicity, and non-violence, which are features of civil disobedience. Meanwhile, from this perspective, striking is the way of action with the most correspondence to the concept of civil disobedience.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Civil disobedience
  • Contemporary Iran’s social movements
  • Movement repertoire
  • Political protest
  • Refraining from violence
  • Social movements
  • Ways of action

مراجع

الف) فارسی
1. آبراهامیان، یرواند (1384). ایران بین دو انقلاب، ترجمۀ احمد گل‌محمدی و محمدابراهیم فتاحی، چ یازدهم، تهران: نشر نی.
2. ------------ (1393). کودتا، ترجمۀ ناصر زرافشان، تهران: نگاه.
3. ------------- (1376). مقالاتی در جامعه‌شناسی سیاسی ایران، ترجمۀ سهیلا ترابی فارسانی، تهران: شیرازه.
4. آدمیت، فریدون (1360). شورش بر امتیازنامۀ رژی، تهران: پیام.
5. آفاری، ژانت (1379). انقلاب مشروطه ایران 1911-1906، ترجمۀ رضا رضایی، تهران: بیستون.
6. استمپل، جان، دی. (1378). درون انقلاب ایران، ترجمۀ منوچهر شجاعی، تهران: خدمات فرهنگی رسا.
7. اشرف، احمد؛ و بنوعزیزی، علی (1393). طبقات اجتماعی، دولت و انقلاب در ایران، ترجمۀ سهیلا ترابی فارسانی، چ سوم، تهران: نیلوفر.
8. الگار، حامد (1369). دین و دولت در ایران، ترجمۀ ابوالقاسم سری، چ دوم، تهران: توس.
9. بازرگان، مهدی (1363). انقلاب ایران در دو حرکت، چ پنجم، تهران: انتشارات دفتر نهضت آزادی ایران.
10. بشیریه، حسین (1386). جامعه‌شناسی سیاسی: نقش نیروهای اجتماعی در زندگی سیاسی، چ چهاردهم، تهران: نشر نی.
11. تیلی، چارلز (1388). از بسیج تا انقلاب، ترجمۀ علی مرشدی‌زاد، تهران: پژوهشکدۀ امام خمینی و انقلاب اسلامی.
12. -------- (1389).جنبش‌های اجتماعی 2004-1768، ترجمۀ علی مرشدی‌زاد، تهران: دانشگاه امام صادق (ع).
13. تیموری، ابراهیم (1361). تحریم تنباکو، چ سوم، تهران: شرکت سهامی کتاب‌های جیبی.
14. ثورو، هنری دیوید (1394). «نافرمانی مدنی» در نافرمانی مدنی، ترجمه و گردآوری غلامعلی کشانی، تهران: قطره.
15.حسن‌زاده، اسماعیل (1377). «تحلیل محتوای قطع‌نامه‌های دورۀ انقلاب»، جامعه‌شناسی ایران، ش30، ص 38-3.
16. دلاپورتا، دوناتلا؛ و دیانی، ماریو(1384). مقدمه‌ای بر جنبش‌های اجتماعی، ترجمۀ محمدتقی دلفروز، تهران: کویر.
17.رحمانی، تورج؛ و مختاری، علی (1394). «نافرمانی مدنی؛ ایده‌ای برای عبور از بن‌بست نظری لیبرالیسم»، پژوهش سیاست نظری، ش 18، ص 100-79.
18. شوکت، حمید (1386).در تیررس حادثه: زندگی سیاسی قوام‌السلطنه، چ دوم، تهران: اختران.
19. صابری، شیدا؛ و شیخ نوری، محمدامیر (1391). «بازار و نهضت ملی شدن صنعت نفت»، پژوهش‌های تاریخی، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه اصفهان، سال چهارم، ش 15، ص 12-1.
20. علم، محمدرضا؛ و کاشانی، سکینه (1393). «بررسی اعتصابات کارگران شرکت نفت ایران و انگلیس در تیرماه 1325 و پیامدهای آن»، مجلۀ تاریخ، ش 35، ص 42-24.
21. فوران، جان (1378). مقاومت شکننده: تاریخ تحولات اجتماعی ایران، ترجمۀ احمد تدین، تهران: خدمات فرهنگی رسا.
22. کدی، نیکی آر. (1358). تحریم تنباکو در ایران، ترجمۀ شاهرخ قائم مقامی، تهران: شرکت سهامی کتاب‌های جیبی.
23. -------- (1377). ریشه‌های انقلاب ایران، ترجمه عبدالرحیم گواهی، چ دوم، تهران: قلم.
24. کسروی، احمد (1357). تاریخ مشروطۀ ایران، تهران: امیرکبیر.
25.کشاورز شکری، عباس؛ و فرهادی، احسان (1390). «بسیج منابع در انقلاب اسلامی ایران»، پژوهشنامۀ انقلاب اسلامی، ش 53، ص 107-79.
26. کینگ، مری الیزابت (1394). مهاتماگاندی و مارتین لوتر کینگ: قدرت مبارزۀ عاری از خشونت، ترجمۀ شهرام نقش تبریزی، چ دوم، تهران: نی.
27. گیدنز، آنتونی (1393). جامعه‌شناسی، ترجمۀ منوچهر صبوری کاشانی، تهران: نشر نی.
28. معمار، رحمت‌الله (1386). «تحلیل جامعه‌شناختی از وقوع جنبش مشروطه در ایران»، مجلۀ دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه خوارزمی، دورۀ 15، ش 59 و 58، ص 240-191.
29. ملک‌زاده، مهدی (1383). تاریخ انقلاب مشروطۀ ایران، ج 1، تهران: سخن.
30. موحد، محمدعلی (1384). خواب آشفته نفت: دکتر مصدق و نهضت ملی ایران، ج 1، تهران: کارنامه.
 31. محیی، بهرام (1382). «جستاری دربارۀ نافرمانی مدنی» در نافرمانی مدنی، (1394). گردآورنده غلامعلی کشانی، تهران: قطره.
32. ناظم‌الاسلام کرمانی، محمد (1384). تاریخ بیداری ایرانیان، چ هفتم، تهران: امیرکبیر.
33. نجاتی، غلامرضا (1369). جنبش ملی شدن صنعت نفت ایران و کودتای 28 مرداد 1332، تهران: شرکت سهامی انتشار.
34. هوشنگ مهدوی، عبدالرضا (1372). انقلاب ایران به روایت رادیو بی‌بی‌سی، تهران: طرح نو.
35. یوسفیان آرانی، جواد (1394). بسیج منابع در نهضت ملی ایران، تهران: آجا.
36. یاوری، اسداله؛ و تنگستانی، محمد قاسم (1393)، «درآمدی بر نظام حقوقی اعتصاب در بخش خصوصی فرانسه، انگلستان و ایران»، فصلنامۀ پژوهش حقوق عمومی، سال شانزدهم، ش43، ص 134-109.
 
ب) خارجی
 
1. Cohen, Carl (1966). “Civil Disobedience and the Law”, Rutgers Law Review, 21(1), 1-17.
2. Falcon Y Tella, & Maria Jose (2004). “Civil Disobedience and Test Case”, Ratio Juris, 17(3), 315-327.
3. Martin, Rex (1970). “Civil Disobedience”, Ethics, 80(2) , 123-139.
4. Sharp, Gene, & Safieh, Afif (1987). “Nonviolent Struggle”, Journal of Palestine Studies, 17(1), 37-55.
5. www.Oxforddictionaries.com
فصلنامه سیاست
دوره 49، شماره 3
مهر 1398
صفحه 805-819

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 22 فروردین 1396
  • تاریخ بازنگری: 25 تیر 1396
  • تاریخ پذیرش: 25 تیر 1396

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار