مبانی هستی‌شناسی فلسفه ایرانی و اقتضائات سیاسی آن

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار، مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران، تهران، ایران

2 دانش‌آموخته گروه علوم سیاسی، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه تهران، تهران، ایران

10.22059/jpq.2024.243899.1007162

چکیده

هدف این پژوهش طرح مبانی هستی‌شناسی فلسفه ایرانی از منظری خاص، برای استنتاج اقتضائات سیاسی این نوع نگرش است. در تبیین هستی‌شناسی ایرانی، ناگزیر به مبانی معرفت‌شناسی، انسان‌شناسی و فرجام‌شناسی نیز پرداخته شد. به‌طور کلی، روح معنویت‌گرایی و توجه به عوالمی ورای عالم مادی و محسوس در تفکر ایرانی چنان برجسته است که در بررسی هریک از حوزه‌های بالا نیز خود را آشکار می‌سازد. از این حیث، باور به نظامی سلسله‌مراتبی از عوالم وجودی و درک تجلی­گون هستی و ارتباطی که بین مرتبه هر فرد در ساحت‌های وجودی و میزان معرفت و آگاهی وی مطرح می‌شود، امکانی را برای در محوریت قرار گرفتن آدمی و ایده بازگشت به سرمنزل مینوی و بازیابی ازلیت به‌تأخیرافتاده، فراهم می‌آورد. از همین منظر و با توجه به اینکه هر آن کس که از معرفت بیشتری برخوردار بوده و در مرتبه والاتری از وجود قرار گرفته است، شایستگی و وظیفه هدایت دیگر انسان‌هایی را که در مرتبه پایین‌تری‌ هستند، داراست، جایگاه و نقش شاه آرمانی یا امام و سایر ابعاد سیاسی این اندیشه برجسته و آشکار می‌شود. پرسش پژوهشی اصلی این است که مبانی و ویژگی‌های خاص تفکر ایرانی در حوزه هستی، معرفت، انسان و فرجام‌شناسی بیانگر چه اقتضائات سیاسی است؟ در فرضیه پژوهشی استدلال می‌‌شود که نوعی معنویت‌گرایی و توجه به ساحات ماورای عالم مادی و محسوس در بطن اندیشه ایرانی ملحوظ است که پیامدهای سیاسی روشنی نیز داشته است. با بررسی برخی از آثار برجسته در این حوزه، به‌ویژه نوشته‌های هانری کربن با استفاده از روش تحلیل مضمونی کیفی، و تأیید فرضیه به این نتیجه می‌رسیم که در این آثار مبانی بیان‌شده مضمونی معنوی از هدایت، ریاست و سیاست را پیش کشیده‌اند‌ که متفاوت با ریاست ظاهری و قدرت دنیوی است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

The Ontological Foundations of Iranian Philosophy and its Political Requirements

نویسندگان [English]

  • Mohammadjafar Jamehbozorgi 1
  • Majid Sarvand 2
1 Assistant Professor, Iranian Institute of Philosophy, Tehran, Iran
2 PhD, Department of Political Science, Faculty of Law & Political Science, University of Tehran, Iran
چکیده [English]

The purpose of this research is to outline the ontological foundations of Iranian philosophy from a specific point of view, in order to deduce its political requirements. In the process of explaining and throwing of light upon Iranian ontology, the foundations of epistemology, anthropology and metaphysics were inexorably discussed. In general, the spirit of spirituality and attention to worlds beyond the material and tangible world are so prominent in Iranian thought that it reveals itself in the examination of all the aforementioned areas. Therefore, believing in a hierarchical system of existential worlds and understanding the manifestation of existence and the relationship between the rank of each person in the existential dimensions and the level of his knowledge and awareness, offer a possibility of centrality of the person and the idea of returning to the paradisiacal place and recovery of the delayed eternity. Bearing in mind that anyone who has more knowledge and is placed in higher ranks of existence, has the competence and duty to guide other people who are in a lower rank, the role of an ideal King or Imam as well as other political dimensions of this thought are highlighted.
The key research question is as follows: What political requirements are illustrated in the foundations and specific characteristics of Iranian thought on existence, epistemology, metaphysics, and eschatology? In the research hypothesis, it is asserted that the type of spiritualism and attention to the realms beyond the material and tangible world, which are noticeable in Iranian thought have explicit political consequences. The authors use the qualitative thematic analysis method to examine some prominent works in this field. Their discussions are basically focused on the main themes which together present the core of the ideas and explanations offered by scholars such as Henry Carbon and Alameh Tabatabai to explain the consequences, dimensions, and political foundations of Iranian spiritual philosophy. The conclusion of the study is that the stated principles in these works have presented a spiritual theme of guidance, leadership, and politics, which differ from worldly power and leadership. 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Corbin
  • Hierarchical Ontology
  • Ideal King (Shah Armani)
  • Imam
  • Intuitive Epistemology
  1. الف) فارسی

    1. آشتیانی، جلال‌الدین. (1374) زرتشت، مزدیسنا و حکومت. تهران: شرکت سهامی انتشار، چ 7.
    2. ثبوت، اکبر. (1385، فروردین) «نظریه تشکیک در وجود در حکمت ایران باستان و فلسفه اسلامی،» اطلاعات حکمت و معرفت، 2: 43-31. در: http://ensani.ir/fa/article/3728
    3. چیتیک، ویلیام. (1388) علم جهان، علم جان (ربط جهان‌شناسی اسلامی در دنیای جدید)، ترجمه سیدامیر حسین اصغری. تهران: اطلاعات.
    4. رضی، هاشم. (1380) حکمت خسروانی (حکمت اشراق و عرفان از زرتشت تا سهروردی). تهران: بهجت، چ 2.
    5. ژینیو، فیلیپ. (1392) انسان و کیهان در ایران باستان، ترجمه لیندا گودرزی. تهران: نشر ماهی.
    6. سهروردی، شیخ‌شهاب‌الدین. (1375) مجموعه مصنفات، به کوشش هانری کربن. تهران: انتشارات پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
    7. سهروردی، شیخ‌شهاب‌الدین. (1372) حکمة­الإشراق، شرح شهرزوری، تصحیح نجفقلی حبیبی. تهران: مؤسسه پژوهشی حکمت و فسلفه ایران.
    8. شایگان، داریوش. (1371) آفاق تفکر معنوی در اسلام ایرانی، ترجمه باقر پرهام. تهران: آگاه.
    9. صفی‌زاده، فاروق. (1393) سیر تحول عرفان در ایران باستان. تهران: ایران جام.
    10. طباطبایی، محمدحسین؛ هانری کربن. (1385) شیعه (مذاکرات و مکاتبات پروفسور هانری کربن و علامه طباطبایی). تهران: مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران، چ 5.
    11. عالم، عبدالرحمن. (1391) تاریخ فلسفه سیاسی غرب (عصر جدید و سده نوزدهم). تهران: انتشارات وزارت امور خارجه، چ 15.
    12. فدایی مهربانی، مهدی. (1388) پیدایی اندیشه سیاسی عرفانی در ایران (از عزیز نسفی تا صدرالدین شیرازی). تهران: نی (نسخه الکترونیکی فیدیبو).
    13. کربن، هانری. (1384) تخیّل خلاق در عرفان ابن عربی، ترجمه انشاء‌الله رحمتی. تهران: جامی.
    14. کربن، هانری. (1387) ابن‌سینا و تمثیل عرفانی، ترجمه انشاءالله رحمتی. تهران: جامی.
    15. کربن، هانری. (1390) اسلام در سرزمین ایران، ترجمه رضا کوهکن. تهران: موسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران، ج 2.
    16. کربن، هانری. (1391) اسلام ایرانی، ترجمه انشاءالله رحمتی. تهران: سوفیا، ج 1.
    17. کربن، هانری. (1392الف) انسان نورانی در تصوف ایرانی، ترجمه فرامرز جواهری‌نیا. تهران: گلبان، چ 3.
    18. کربن، هانری. (1392ب) تاریخ فلسفه اسلامی، ترجمه جواد طباطبائی. تهران: مینوی خرد.
    19. کربن، هانری. (1392ج) فلسفه ایرانی و فلسفه تطبیقی، ترجمه جواد طباطبائی. تهران: مینوی خرد.
    20. کربن، هانری. (1393) روابط حکمت اشراق و فلسفه ایران باستان، گزارش احمد فردید و عبدالحمید گلشن. تهران: مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران، چ 4.
    21. کربن، هانری. (1394) زمان ادواری در مزدیسنا و عرفان اسماعیلیه، ترجمه انشاءالله رحمتی. تهران: سوفیا.
    22. مجتبایی، فتح­الله. (1352) شهر زیبای افلاطون و شاهی آرمانی در ایران باستان. تهران: انجمن فرهنگ ایران باستان.
    23. معین، محمد. (1326) مزدیسنا و تأثیر آن در ادبیات پارسی. تهران: دانشگاه تهران.

    ب) انگلیسی         

    1. Clark, Peter. (1998) Zoroastrianism: An Introduction to an Ancient Faith. Eastbourne, UK: Sussex Academic Press.
    2. Corrado, Mark. (1999) Orientalism in Reverse: Henry Corbin, Iranian Philosophy, and the Critique of the West. A Thesis for MA in History, Simon Fraster University, British Colombia, Canada. Available at: https://core.ac.uk/reader/56373830 (Accessed 23 May 2022).
    3. Motameni, Ahmad (2014)Iranian Philosophy of Religion and the History of Political Thought. Riverside, CA: University of California Riverside.
    4. Nasr, Seyyed Hossein; and Mehdi Amin Razavi. (2013) An Anthology of Philosophy in Persia, Vol 4: From the School of Illumination to Philosophical Mysticism. London: I. B. Tauris, in Association with the Institute Of Ismaili Studies.
    5. Nasr, Seyyed Hossein; and Mehdi Amin Razavi. (2015) An Anthology of Philosophy in Persia, Vol 5: From the School of Shiraz to the Twentieth Century. London: I. B. Tauris.
    6. Vasunia, Phiroze. (2007) Zarathushtra and the Religion of Ancient Iran (The Greek and Latin Sources in Translation). Mumbai, India: the K.R. Cama Oriental Institute.