مناسبات سیاستی – امنیتی ایران و پاکستان در جنوب غرب آسیا؛ دلایل و پیامدها

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار، گروه روابط بین‌الملل، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه گیلان، گیلان، ایران.

چکیده

جمهوری اسلامی ایران با برخورداری از پانزده همسایه‌ ارضی و دریایی، حوزه بزرگی از همسایگان متفاوت با توانایی‌های مختلف را در کنار خود دارد و می‌توان آن را در این چارچوب فکری گنجاند که همسایگان در سیاست‌های راهبردی آن تأثیرگذارند و در بین همسایگان موجود در اطراف ایران، روابط این کشور با پاکستان همواره حول محور امنیت و منافع راهبردی مربوطه می‌چرخد و تعامل سیاسی و اقتصادی بین دو کشور همواره زیر سایه این پارادایم امنیتی پیش رفته است.
 ازاین‌رو هدف پژوهش حاضر تبیین ابعاد و مؤلفه‌های سیاسی و امنیتی روابط آونگی ایران و پاکستان و چگونگی تأمین منافع و امنیت ملی ایران در تحولات جنوب غرب آسیاست.
روش پژوهش: بر اساس رویکرد توصیفی- تحلیلی و با استفاده از روش روندپژوهی و نمونه‌پژوهی به‌عنوان روش‌های پژوهش کیفی است و در جمع‌آوری اطلاعات از منابع اسنادی - کتابخانه‌ای و تارنماهای معتبر فضای مجازی استفاده شده است.
یافته‌ها: این پژوهش بر این پایه استوار است که روابط ایران و پاکستان همواره صحنه رقابت و همکاری در جنوب غرب آسیا بوده است و در پی وقوع انقلاب اسلامی در ایران، حاکم شدن گفتمان اسلام سیاسی و افزایش تأثیر آن بر جامعه پاکستان طی چند دهه اخیر به‌تبع مسائلی که به‌طور معمول ایدئولوژیک و امنیتی است، دو کشور دوست و همسایه چنانکه شایسته است نتوانستند مناسبات قابل قبولی داشته باشند. ازاین‌رو با توجه به این مسئله سؤال اصلی پژوهش این‌ است که چه عواملی پس از انقلاب اسلامی سبب افزایش اختلاف و رقابت میان ایران و پاکستان شده است؟ فرضیه درنظرگرفته‌شده بیانگر آن است که مهم‌ترین عامل در ماهیت رقابت‌جویانه ایران و پاکستان شرایط امنیتی و سیاسی برگرفته از محیط ناسازگار و چالش‌برانگیز همسایگی و رقابت‌های ژئوپلیتیکی دو کشور در منطقه‌ی آسیای جنوب غربی است که در یافته‌های پژوهش به چالش‌ها و رقابت‌های ناسازگار ژئوپلیتیکی بین تهران و اسلام‌آباد، مسائل ایدئولوژیکی، قومیتی، مرزی و عامل هند- عربستان اشاره می‌شود.
نتیجه‌گیری: بر اساس داده‌های موجود و فرض پژوهش مشکل هسته اصلی روابط پاکستان و ایران فقدان روابط سیاسی و تعامل اقتصادی بین دو کشور است که بتواند نگرانی‌های امنیت ملی و ارتباط فرقه‌ای بین دو طرف را برطرف کند. بنابراین شاید بازنگری احتمالی در چشم‌انداز راهبردی و همسویی پاکستان در منطقه و نیز تحول در روابط رقابتی ایران با چین- هند و عربستان، آینده روابط دوجانبه را تغییر دهد. البته در این بحث باید همکاری بین رهبران سیاسی و نظامی در این موضوع را نیز در نظر داشته باشیم. در نتیجه معادلات امنیتی و سیاسی دو کشور منوط به تغییرات اساسی در مباحث مذکور است؛ مباحثی که نشان‌دهنده لزوم تغییر در بخش‌های داخلی و منطقه‌ای است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Political-Security Relations Between Iran and Pakistan in Southwest Asia: Reasons and Consequences

نویسنده [English]

  • Danyal Rezapoor
Assistant Professor, International Relations, Faculty of Literature and Humanities, University of Guilan, Guilan, Iran.
چکیده [English]

Following the Islamic revolution in Iran, the dominance of the discourse of political Islam and the increase of its impact on the Pakistani society during the last few decades, and due to ideological and security issues, the two friendly and neighboring countries could not have acceptable relations. For this reason, the general opinion considers the nature of relations between Iran and Pakistan as critical, unreliable and divergent, and different geopolitical alignments in the region have pushed the two nations further apart. Considering this issue, the main question of the research is as follows: “what factors have increased the differences and competition between Iran and Pakistan after the Islamic Revolution?”. The research hypothesis indicates that “the most important factor in the competitive nature of Iran and Pakistan relations is the security and political conditions derived from the incompatible and challenging environment of the neighborhood and the geopolitical competition of the two countries in the region of Southwest Asia”. Among the incompatible geopolitical challenges and competitions between the two countries, the ideological and ethnic issues, the border and the India-Saudi factor can be mentioned. The research method is descriptive-analytic and data gathering procedure is based on documentary-library sources.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Iran
  • Pakistan
  • cross-border security
  • competition
  • bilateral relations
References
Abdolmohammadi, P. and Cama, G. (2015) Iran as a Peculiar Hybrid Regime: Structure and Dynamics of the Islamic Republic, British Journal of Middle Eastern Studies, 42 (4): 558–78, doi: 10.1080/ 13530194.2015.1037246.
Ahmadi, Hamid and Bidullah Khani, Arash (2002), Taliban of Pakistan; Causes of Emergence, Security Challenges. Politics Quarterly, Volume 42, Number 1, Spring.  [in Persian]
Ahmadi, Hamid and Ghahrudi Karimi, Maedeh (2017), Salafist Identity Search in Baluchistan Province of Pakistan. Politics Quarterly, Volume 48, Number 2, Summer. [in Persian]
Ahmed, A. (2016) Uri Attack and The Doval Doctrine, Defence Journal, 20 (3): 13–8, https://tasianwatch.wordpress.com/2016/11/07/uri-attack-and-the-dovaldoctrine/.
Alfoneh, A. (2017) Shia Pakistani fighters in Syria, Atlanticcouncil.org, 26 April, www. atlanticcouncil.org/blogs/syriasource/shia-pakistani-fighters-in-syria/.
Aljazeera.com (2017) Iran Threatens to Hit ‘Terror Safe Havens’ in Pakistan, 9 May, www.aljazeera.com/news/2017/05/09/iran-threatens-to-hit-terror -safe-havensin-pakistan/?gb=true.
Al-monitor (2023), Iran-Pakistan Cooperation Complicated By Sanctions, Porous Border. https://www.al-monitor.com/originals/2023/05/iran-pakistan-cooperation-complicated-sanctions-porous-border.
APP (2019) Transcript of RAW Agent Kulbhushan, Dawn.com, 17 July, www.dawn.com/news/1248786.
Atyani, B. and Khan, N. (2020) Hundreds Enter Pakistan from Iran Despite Border Closure, Arabnews.com, 29 March, www.arabnews.com/node/ 1649091/world.
Azam, Z. and Iqbal, K. (2017) Shiite Mobilization and The Transformation of Sectarian Militancy in Pakistan, Mei.Edu, 29 March, www.mei. edu/ publications/shiitemobilization-and-transformation-sectarian-militancy-pakistan.
Basit, S. (2018) Explaining the Impact of Militancy on Iran–Pakistan Relations, Small Wars and Insurgencies, 29(5–6): 1040–64, www.tandfonline.com/doi/full/10.1080/ 09592318.2018.1546362?needAccess=true. doi: 10.1080/ 09592318. 2018.1546362.
Bokhari, F. (2014) Analysis: Pakistan and Iran: friends or foes?, Dawn.com, 30 March, www.dawn.com/news/1096598.
Buzan, B. and O. Wæver (2003), Regions and Powers: The Structure of International Security Cambridge: Cambridge University Press.
Calabrese, J. (1997) The struggle for security: New and Familiar Patterns in Iran–Pakistan Relations, Journal of South Asian and Middle Eastern Studies, 21(1): 61–80, www. proquest.com/scholarly-journals/struggle-security-new-familiar-patterns-iran/ docview/1311896066/se-2?accountid= 8630.
Chathamhouse) 23 january 2024), Iran–Pakistan Tensions: Why further Escalation is Unlikely. https://www.chathamhouse.org/2024/01/iran-pakistan-tensions-why-further-escalation-unlikely.
Christensen, J.B. (2011) Strained Alliances: Iran’s Troubled Relations to Afghanistan and Pakistan, Copenhagen: Danish Institute for International Studies (DIIS).
Dehshiri, Mohammad Reza and Meshki, Mohammad Reza (2016), the Security Threats of Pakistani Extremist Groups Against the Islamic Revolution. Islamic Revolution Studies Quarterly, 14th year, spring 2016, number 48.  [in Persian]
Fraioli, Paul(2024), The Tit-for-Tat Conflict Between Iran and Pakistan. Strategic Comments. March 2024 Volume 30 Comment 04, go.iiss.org/stratcom.
Hashim, A. (2017) Pakistan Blast Victims end Sit-in as Demands Met, Aljazeera.com, 30 June, www. aljazeera.com/news/2017/06/30/pakistan-blast-victims-end-sit-in-as-demands-met/?gb=true.
Iqbal, A.R. (2012) Internal and External Factors in Balochistan Conflict. Report No. 4, Islamabad, Pakistan: Institute for Strategic Studies, National Defence University.
Javadi Arjamand, Mohammad Jafar, Bidullah Khani, Arash and Rezaizadeh, Peyman (2013), Geostrategic Analysis of Iran-Pakistan Relations with Emphasis on The Security factor. Subcontinent Studies Quarterly, Year 4, Number 12, Fall . [in Persian]
Karim, U. (2022) Uneasy Relations: Geopolitical Challenges for Iran on its Eastern Border, 4 March, https://agsiw.org/uneasy-relations-geopolitical-challenges-foriran-on-its-eastern-border/.
Karim, Umer and Saloni Kapur (2023), Regional Security in South Asia and the Gulf. Routledge is an Imprint of the Taylor & Francis Group, an informa business.
Karim, Umer (2023), The Pakistan–Iran Relationship and the Changing Nature of Regional and Domestic Security and Strategic Interests. Global Discourse, vol.13, No.1, https://doi.org/10.1332/ 204378921X16585144068826.
Khan, N. (2020) 50 Pakistani fighters killed in Turkish strikes in Syria – Pakistan officials, Arabnews.pk, 6 March, www.arabnews.pk/node/ 1637736/pakistan.
Mohammadi, Hamid Reza and Ahmadi, Ebrahim (2014), Analysis of the Fields of Convergence Between Iran and Pakistan (Explanation of three Approaches of Geoculture, Zooeconomy and Geopolitics). Islamic World Political Research Quarterly, fifth year, second issue, summer.  [in Persian]
Mukashaf, M. (2015) Pakistan Declines Saudi Call for Armed Support in Yemen Fight, Reuters. com, 10 April, https://uk.reuters.com/article/us-yemen-security/pakistan-declinessaudi-call-for-armed-support-in-yemen-fight-idUSKBN0N10LO20150410.
Nicolini, Beatrice (2024), The Baloch People: Iran-Pakistan Crisis. https://www.researchgate.net/publication/377555889_2024_The_Baloch_People_Iran-Pakistan_Crisis.
Putnam, R.D. (1988) Diplomacy and Domestic Politics: the logic of Two-level Games, International Organization, 42(3), www.jstor.org/stable/ 2706785. Doi: 10.1017/ S0020818300027697.
Raza, Fatima (2020), Pakistan-Iran Relations in the Evolving International Environment. https://strategicstudies.org.pk/index.php/strategic_studies/article/view/77.
Reuters.com (2017) Iran warns will hit Militant ‘safe havens’ inside Pakistan, 8 May, www.reuters.com/article/us-iran-pakistan-security-idUSKBN1840SY.
Shiite.news (2017) Four Shia Muslims Martyred Due to FC firing on Order of Colonel Umar, 23 June, https://shiite.news/shiitenews/pakistan-news/item/29197-fourshia-muslims-martyred-due-to-fc-firing-on-order-of-colonel-umar/.
Simbar, Reza, Rezapour, Daniyal and Azin, Siddighe (2019), The Policy of the Islamic Republic of Iran Towards the Countries of the Persian Gulf Cooperation Council. Quarterly journal of fundamental and Applied Studies of the Islamic world, second year, fourth issue, winter. [in Persian]
Weinbaum, M.B. and Khurram, A.G. (2014) Pakistan and Saudi Arabia: Deference, Dependence, and Deterrence, Middle East Journal, 68 (2): 211–28, www.jstor.org/ stable/43698156.