علل کارآمدی نسبی سیاست خارجی ایران در جنگ جهانی دوم

متقی, ابراهیم; موسوی, سیده لیلا

doi:10.22059/jpq.2015.55587

علل کارآمدی نسبی سیاست خارجی ایران در جنگ جهانی دوم

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

¹ استادیار گروه علوم سیاسی دانشکدة حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران

² دکتری علوم سیاسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات تهران

10.22059/jpq.2015.55587

چکیده

رویدادهای ایران در جنگ جهانی دوم که با سقوط پهلوی اول و آغاز دوران پهلوی دوم در ایران همراه بود، همواره توجه پژوهشگران مسائل ایران را به‌خود جلب کرده است. در زمینة حوادث مهم این دوره، ازجمله اتخاذ سیاست بی‌طرفی و اتحاد با متفقین پس از اشغال ایران، مباحث فراوانی بیان شده است. بسیاری بر این باورند که دستگاه سیاست خارجی ایران در این دوره در انفعال به‌سر برده، نتوانسته است با درک شرایط جهانی، سیاستی مناسب و در جهت منافع کشور در پیش گیرد. از سویی، برخی دیگر نیز سیاست خارجی ایران را کاملاً مستقل بررسی کرده، تمام رویدادها را در جهت منافع ایران ارزیابی می‌کنند. این مقاله با رد این دو دیدگاه برمبنای دیدگاه ساختار- کارگزار، این فرضیه را مطرح می‌کند که سیاست خارجی ایران در این بازة زمانی نه کاملاً منفعل بوده و نه کاملاً مستقل عمل کرده است؛ بلکه ایران در مقام کارگزار، دارای استقلال عمل نسبی بوده، تحت تأثیر ساختار بین‌الملل و محدودیت‌ها و فرصت‌های ایجاد‌شده در این محیط قرار داشته است و کارگزاران سیاست خارجی بر این اساس در جهت منافع ملی کشور گام برداشته‌اند.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The relative effectiveness of Iran's foreign policy in World War II

نویسندگان [English]

Ebrahim Motaghi ¹
Seyedeh Leila Moosavi ²

¹ Professor, Department of Law and Political Sciences, University of Tehran, Iran

² Ph.D., Islamic Azad University, Science and Research Branch of Tehran, Iran

چکیده [English]

Events of the Second World War have always been an interest to researchers. Many believe that Iran's foreign policy in this period has failed to adopt appropriate policy for the benefit of the country. Some researchers believe that Iran's foreign policy is completely independent on the interests of Iran. Some researchers believe that Iran's foreign policy has been to secure national interests. But this article makes hypothesize that Iran's foreign policy in this period was not totally passive and did not fully independent.

کلیدواژه‌ها [English]

agent- structure
diplomacy
Foreign Policy
structure of international system
World War II

مراجع

الف) فارسی
1. آبادیان، حسین (1385). «قدرت‌های بزرگ و اشغال ایران در جنگ جهانی دوم». فصلنامة تاریخ روابط خارجی. ش28: 172-137.
2. ابراهیمی، شهروز و ابراهیمی، غلام (1380). «بازنگری در رئالیسم پس از جنگ سرد: متدولوژی، اپیستمولوژی، اونتولوژی». مجلة اطلاعات سیاسی- اقتصادی. س16. ش173 و 174: 157-144.
3. احمدی، حمید (1376). «ساختارگرایی در نظریة روابط بین‌الملل؛ از والرشتین تا والتز». مجلة دانشکدة حقوق وعلوم سیاسی. دانشگاه تهران. ش37: 140-111.
4. استوارت، ریچارد (1370). در آخرین روزهای رضاشاه. ترجمة‌ هوشنگ مهدوی و کاوه بیات. تهران: انتشارات معین.
5. افتخاری، اصغر (1382). «سیاست خارجی متحول». مجلة پژوهشی دانشگاه امام صادق (ع). ش18: 238-221.
6. الهی، همایون (1361). اهمیت استراتژیکی ایران در جنگ جهانی دوم. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
7. امینی، علیرضا (1386). تحولات سیاسی و اجتماعی ایران در دوران پهلوی. چ2. تهران: انتشارات صدای معاصر.
8. تاجیک، محمدرضا (1383). سیاست خارجی عرصة فقدان تصمیم و تدبیر؟!. ج1. تهران: فرهنگ گفتمان.
9. تبرائیان، ضیاءالدین (1371). ایران در اشغال متفقین. تهران: مؤسسة فرهنگی رسا.
10. حاجی یوسفی، امیرمحمد (1382). «سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران: محدودیت‌ها، فرصت‌ها و فشارها». فصلنامة سیاست خارجی. س17. ش4: 917-889.
11. حافظ‌نیا، محمدرضا (1367). «نقش ژئواستراتژیک ایران در جنگ جهانی دوم». فصلنامة تاریخ روابط خارجی. س2. ش9: 72-61.
12. حسینی اسفیداجانی، سیدمهدی (1385). «سیاست خارجی ایران و نظام بین‌الملل کنونی (2)». مجلة اطلاعاتسیاسی- اقتصادی. ش226 و 225: 89-78.
13. خان‌ملک‌یزدی، محمد (1362).غوغای تخلیة ایران. تهران: انتشارات سلسله.
14. ذوقی، ایرج (1368). ایران و قدرت‌های بزرگ در جنگ جهانی دوم. چ2. تهران: نشر پاژنگ.
15. راعی گلوجه، سجاد (1388). «اتحاد ایران با متفقین؛ استراتژی یا ائتلاف تحمیلی». فصلنامة تاریخ روابطخارجی. ش41: 207-171.
16. رضایی، علی‌اکبر (1384). «بررسی‌های نظری در حوزة سیاست خارجی ایران: دستاوردها و توصیه‌ها». فصلنامةسیاست خارجی. س19. ش1: 55-33.
17. رمضانی، روح‌الله (1380). چارچوبی تحلیلی برای بررسی سیاست خارجی ایران. ترجمة‌ علیرضا طیب. تهران: نشر نی.
18. روبین، باری (1363). جنگ قدرت‌ها در ایران. ترجمة محمود مشرقی. تهران: انتشارات آشتیانی.
19. زرگر، علی‌اصغر و بیات، کاوه (1372). تاریخ روابط سیاسی ایران و انگلیس در دورة رضاشاه. تهران: انتشارات پروین.
20. زیباکلام، صادق (1383). تحولات سیاسی و اجتماعی ایران: 1322-1320. تهران: انتشارات سمت.
21. ستوده آرانی، محمد (1380الف). «تحولات نظام بین‌الملل و سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران (1379 تا1357). رسالة دکتری. تهران: دانشگاه تهران.
22. ــــــــــ (1380ب). «سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران و ساختار نظام بین‌الملل». مجلة علومسیاسی. ش16: 180-161.
23. ــــــــــ (1381). «رابطة ساختار- کارگزار: چارچوبی برای مطالعة تحول سیاست خارجی ایران». فصلنامة سیاست خارجی. س16. ش1: 32-1.
24. ــــــــــ (1386). «انقلاب اسلامی و نظریه‌پردازی در روابط بین‌الملل». فصلنامة دانشگاه اسلامی. س11. ش2: 166-144.
25. سیف‌زاده، سید‌حسین (1383). اصول روابط بین‌الملل. چ4. تهران: نشر میزان.
26. فاوست، لوئیس (1374). ایران و جنگ سرد. ترجمة کاوه بیات. ج2. تهران: دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی.
27. فی، برایان (1386). فلسفة امروزین علوم اجتماعی با نگرش چندفرهنگی. ترجمة خشایار دیهیمی. چ3. تهران: انتشارات طرح نو.
28. گنج‌بخش زمانی، محسن (1386). «تحلیل اشغال ایران در جنگ جهانی دوم در چارچوب اهداف و استراتژی‌های کلان متفقین (انگلیس و شوروی)». فصلنامة تاریخ روابط خارجی. ش30: 202-143.
29. لکزایی، نجف (1383). «مروری بر چگونگی نفوذ و دخالت دولت‌های خارجی در تحولات سیاسی ایران معاصر». مجلة زمانه. ش22: 37-29.
30. لیتل، دانیل (1386). تبیین در علوم اجتماعی. ترجمة عبدالکریم سروش. چ4. تهران: مؤسسة فرهنگی صراط.
31. مارش، دیوید و استوکر، جری (1378). روش و نظریه در علوم سیاسی. ترجمة امیرمحمد حاجی یوسفی. تهران: انتشارات پژوهشکدة مطالعات راهبردی.
32. مشیرزاده، حمیرا (1383). «سازه‌انگاری به‌عنوان فرانظریة روابط بین‌الملل». فصلنامة دانشکدة حقوق و علومسیاسی. دانشگاه تهران. ش65.
33. مقتدر، هوشنگ (1360). «مسائل سیاست خارجی ایران». مجلة دانشکدة حقوق و علوم سیاسی. دانشگاهتهران. ش22: 246-227.
34. نقیب‌زاده، احمد (1380). تحولات روابط بین‌الملل (از کنگرة وین تا امروز). چ7. تهران: نشر قومس.
35. ــــــــــ (1384). جامعه‌شناسی بی‌طرفی و روان‌شناسی انزواگرایی در تاریخ دیپلماسی ایران. تهران: مرکز اسناد و خدمات پژوهشی وزارت امور خارجه.
36. نوریان، اردشیر (1388). «منازعه و همکاری در روابط بین‌الملل: نقش قدرت در حفظ صلح و امنیت جهانی تهران». فصلنامة سیاست خارجی. س23. ش1: 260-223.
37. هالستی، کلوی جی. (1366). «برداشت‌های مختلف در مطالعة سیاست بین‌المللی». ترجمة بهرام مستقیمی و مسعود طارم‌سری. مجلة سیاست خارجی. س1. ش2: 310-287.
ب) خارجی
1. Schwareenberger, Gorge. A (1974). "Stevens andson¢s Limited". In: Manuel of international Law. London: Fred B Rothman: 93-94.
2. Wight, colin (2003). "The agent-structure problem and institutional racism". Political studies. Vol. 51: 706-721.