علوم انسانی اسلامی در ایران: واکاوی نقش جریانهای فکری پیش از انقلاب در شکل گیری آن

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استاد گروه علوم سیاسی دانشکدۀ حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران

2 دانشجوی دکتری گروه علوم سیاسی دانشکدۀ حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران

چکیده

پس از انقلاب اسلامی در زمینۀ اسلامی‌سازی علوم انسانی در ایران مباحث فراوانی صورت گرفته است. در این پژوهش زمینه‌هایی که موجب مطرح شدن چنین بحثی در میان اندیشمندان، دانشگاهیان و به‌طور کلی در سطح جامعۀ ما شده، بررسی شده است. ریشه‌های این موضوع به تحولی فکری باز می‌گردد که به‌تدریج از اواخر دهۀ 1320 شمسی در نگرش و بینش دینی اقشار تحصیل‌کرده و روشنفکر جامعه از یک‌سو و برخی روحانیان نواندیش از سویی دیگر پدید آمد. زمینۀ دیگر، به اوایل انقلاب اسلامی باز می‌گردد که وجود پاره‌ای ناسازگاری‌ها میان برخی دانشگاهیان با حکومت اسلامی، چه در قالب فعالیت‌های گروه‌های سیاسی دانشجویی مخالف انقلاب مانند گروه‌های چپ و چه در قالب دیدگاه‌های عده‌ای از استادان، به ضرورت اسلامی کردن علوم انسانی و همراه ساختن آن با انقلاب افزود،. سرانجام با پیروزی انقلاب اسلامی تلاش‌هایی برای عملی کردن این تفکر در قالب انقلاب فرهنگی صورت گرفت.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Study of formation history of Islamization of Humanities in Iran

نویسندگان [English]

  • Sadegh Zibakalam 1
  • Mokhtar Mozaffarpour 2
1 Professor; Political Sciences Department, University of Tehran
2
چکیده [English]

After the Islamic Revolution, many discussions have taken about Islamization of human sciences in Iran. In this research, we have study context of raised a debate among intellectuals, academics and generally in our society. The roots of this gradual evolution come back to attitudes and insights of educated people, intellectuals and some intellectual Clergymen from late 1320s. Other root goes back to early of Islamic Revolution there are some inconsistencies between activities of opposed student groups such as leftist groups and some views of academics led to islamization of human sciences and coupled with Revolution. Finally, After Islamic Revolution, took place efforts to implement the idea in the form of Cultural Revolution.

کلیدواژه‌ها [English]

  • humanities
  • Islamization
  • Islamic humanities
  • University
  • Religious Intellectuals
  • Leftist Groups
1. اخوان­کاظمی، بهرام (1382). «راهکارهایی برای اسلامی شدن دانشگاه­ها (با تأکید بر تقویت علوم انسانی و جنبش تولید علم)»، مجلۀ دانشگاه اسلامی، ش 18 و 19، تابستان و پاییز، صص 19-44.
2. بازرگان، مهدی (1378). «انتظارات مردم از مراجع»، مجموعۀ آثار شمارۀ 8 (مباحث علمی، اجتماعی، اسلامی)، گردآوری بنیاد فرهنگی مهندس مهدی بازرگان، چ اول، تهران: شرکت سهامی انتشار، ]این مقاله در سال 1329 شمسی نوشته شده است[.
3. بازرگان، مهدی (1360). بازگشت به قرآن، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
4. بازرگان، مهدی (1377). «بعثت و ایدئولوژی»، مجموعۀ آثار شمارۀ 2، مجموعه «بعثت»، گردآوری بنیاد فرهنگی مهندس مهدی بازرگان، ج 1، چ اول، تهران: قلم، ]سخنرانی در سال 1346[.
5. بروجردی، مهرزاد (1377). روشنفکران ایران و غرب، ترجمۀ جمشید شیرازی، چ دوم، تهران: پژوهش مرزان روز.
6. حقانی، موسی (1389). «بازکاوی علوم انسانی ایران_با رویکردی تاریخی»، مجلۀ کیهان فرهنگی، ش 290-291، بهمن و اسفند، ص 25-29.
7. در محضر ولایت (مجموعه رهنمودهای امام خمینی (ره) و مقام معظم رهبری در دیدار با اعضای شورای عالی انقلاب فرهنگی) (1378). چاپ اول، تهران: دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی.
8. دهقانی، رضا (1386). روشنفکران دینی و دینداران روشنفکر (خاستگاه نظری)، چ اول، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
9. رضوی، مسعود (1376). هاشمی و انقلاب، تهران: همشهری.
10. زیباکلام، صادق (1380). دانشگاه و انقلاب، چ اول، تهران: روزنه.
11. ساشه­دینا، عبدالعزیز (1374). «علی شریعتی ایدئولوگ انقلاب ایران»، ترجمۀ حمید احمدی، مجموعۀ «شریعتی در جهان»، به کوشش حمید احمدی، تهران: شرکت سهامی انتشار.
12. سحابی، عزت­الله (1388). نیم قرن خاطره و تجربه (خاطرات مهندس عزتالله سحابی -از دوران کودکی تا انقلاب 57-)، ج 1، چ اول، تهران: فرهنگ صبا.
13. شرف­زاده­ بردر، محمد (1384). انقلاب فرهنگی در دانشگاههای ایران، چ دوم، تهران: پژوهشکدۀ امام خمینی و انقلاب اسلامی.
14. شریعتی، علی (1370). اسلام­شناسی (مجموعۀ آثار شمارۀ 16)، ج 1، چ دوم، تهران: قلم.
15. شریعتی، علی (1373). بازگشت (مجموعۀ آثار شمارۀ 4)، چ چهارم، تهران: الهام.
16. شریعتی، علی (1373). چه باید کرد؟ (مجموعۀ آثار شمارۀ 20)، چ ششم، تهران: قلم.
17. شریعتی، علی (1359). تاریخ تمدن (مجموعۀ آثار شمارۀ 11)، ج 1، تهران: دفتر تدوین و تنظیم مجموعه­ آثار معلم شهید دکتر علی شریعتی.
18. شریعتی، علی (1357). روشنفکر و مسئولیت­های او در جامعه، تهران: سیف.
19. شریعتی، علی (1361). ما و اقبال (مجموعۀ آثار شمارۀ 5)، چ اول، تهران: الهام.
20. شریعتی، علی (1361). ویژگی­های قرون جدید (مجموعۀ آثار شمارۀ 31)، چ اول، تهران: چاپخش.
21. شیخ­فرشی، فرهاد (1381). روشنفکری دینی و انقلاب اسلامی، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
22. طالقانی، سید محمود (1377). «توحید نخستین دعوت انبیاء (مقدمۀ کتاب محو الموهوم و صحو المعلوم)»، مجموعۀ مقالات «مناره­ای در کویر»، گرد­آوری محمد بسته­نگار، ج 1، چ اول، تهران: قلم.
23. قیصری، علی (1383). روشنفکران ایران در قرن بیستم، ترجمۀ محمد دهقانی، چ اول، تهران: هرمس با همکاری مرکز بین‌المللی گفتگوی تمدن­ها.
24. کاجی، حسین (1387). کیستی ما از نگاه روشنفکران ایرانی، چ اول، تهران: روزنه.
25. یزدی، ابراهیم (1377). «گفتگو با ابراهیم یزدی»، مجموعۀ «نوگرایی دینی» (نقد و بررسی جنبش اسلامی معاصر)، به کوشش حسن یوسفی­اشکوری، چ اول، تهران: بی نا.