آسیای میانه؛ ایران و اسلام

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استاد گروه علوم سیاسی دانشکدة حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران

چکیده

مذهب و سیاست در جهان اسلام همسایة دیواربه‌دیوار یکدیگرند. تحولات کنونی منطقه نیز، خواه بهار عربی، بیداری اسلامی یا افراط‌گرایی مذهبی نامیده شود، تأکیدی بر این واقعیت است. اما باز گشت مذهب به سیاست چندان هم بی‌دغدغه نیست؛ ظاهراً، نیروی مذهب چهره‌ای ژانوسی دارد و هم‌زمان دو گرایش متخالف از خود نشان داده است: سازنده و مخرب، افراط‌گرایی مذهبی و اصلاح زندگی. پیدایی نظام جمهوری اسلامی ایران در سال 1979 میلادی، به عنوان دولتی مذهبی، همواره این دوگانگی را در خاورمیانه و آسیای مرکزی تداعی کرده است. از دیدگاه ناظران منطقه، ایران اسلامی الهام‌بخش جنبش‌های اصلاح‌گرای اسلامی یا رادیکالیسم مذهبی است. بسیاری از مطبوعات جهانی هم سعی کرده‌اند این کشور را منبع الهام و حتی حامی رادیکالیسم معرفی کنند و از پدیده‌ای به نام ایران‌هراسی سخن می‌گفتند. اما، در واقع چنین نیست. مطالعة موردی در آسیای مرکزی نشان می‌دهد که ایران نه در مبانی دینی خود و نه از دیدگاه منافع اقتصادی و امنیت ملی، میل به هم‌دلی و تشویق رادیکالیسم مذهبی ندارد. خوشبختانه، تحولات جدید جهان عرب نیز این ایده را تقویت کرده است که اسلا‌م‌گرایی امروز نه از تنورة رادیکالیسم، بلکه از بزرگراه دموکراسی می‌گذرد. اما گذار به دموکراسی مستلزم سه شرط اساسی است: اندیشة دموکراسی، نهادهای دموکراسی و نیروهای دموکراسی. در این نوشته ضمن بررسی مبانی و رویکردهای عملی سیاست مذهبی ایران در آسیای مرکزی، سعی شده است به مقولة مهم « توسعة مذهبی» در شرایط گسترش دموکراسی در منطقه تأکید شود.



 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Central Asia; Iran & Islam

نویسنده [English]

  • Davood feirahi
Professor of Political Science, University of Tehran
چکیده [English]

Religion and politics in Muslim world are like two next-door neighbors. Current developments in the region, no matter they named as Arab spring, Islamic awakening or radicalism stress the mentioned fact. However, involvement of religion in politics is not inappropriate at all, probably these two are Janus-faced and they have synchronically showed tendency to each other: constructive and destructive; religious extremism and life healing aspects. The establishment of Islamic republic of Iran (1979) as a religious state has always brought to mind this dilemma in central Asia and Middle East. This paper trying to evaluate the religious politics in central Asia and Iranian foreign policy in this region.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Iran
  • Central Asia
  • Foreign Policy
  • Islamism
  • religious extremism
- آکینر، شیرین(1375) تهدیدات و تصور تهدیدات در آسیای مرکزی، ترجمه مرضیه ساقیان، فصلنامه مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز، سال پنجم، دوره دوم، شماره 13.
2- ابوالحسن شیرازی، حبیب الله(1384) تداوم سیستم اقتدارگرایی در آسیای مرکزی، مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی(دانشگاه تهران) ، شماره76.
3- اسدی، بیژن(1381) اثرات حادثه 11 سپتامبر بر ژئوپلتیک منطقه خلیج فارس، آسیای مرکزی و قفقاز، مجله مطالعات راهبردی ، شماره 17 و 18
4- اسکور، میخائیل(1385) آسیای مرکزی و نگاه ضد آمریکایی القاعده، ترجمه قاسم ملکی، فصلنامه مطالعات آسیای میانه و قفقاز، شماره 54.
5- پکر، گوندن (1377) اسلام در آسیای مرکزی؛ اسطوره یا واقعیت،ترجمه سید علی موسوی، فصلنامه مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز، شماره 23.
6- تاروک، آدام (1377)تحلیل سیاست خارجی ایران در آسیای مرکزی، ترجمه محمد دلفروز، فصلنامه سیاست خارجی، سال دوازدهم، شماره 3.
7- دیکایا ، محمد (1379) بازی بزرگ جدید در آسیای مرکزی:ترکیه، روسیه و ایران، فصلنامه مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز،شماره30.
8- دهقان طزرجانی، محمود(1378) اولویتها و منابع تهدید منافع ملی ایران در آسیای مرکزی و قفقاز، مجله اطلاعات سیاسی - اقتصادی ،شماره 145 و 146.
9- رشید، احمد(1382) جهاد: خیزش اسلام مبارز در آسیای مرکزی، فصلنامه مطالعات آسیای میانه و قفقاز، سال 12، دوره3، شماره42.
10- سجادپور، سید محمد کاظم، ایران(1373) آسیای مرکزی و قفقاز: بررسی مقوله سطح تحلیل در روابط اقتصادی و سیاسی، مجله مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز، شماره7.
11- سجادپور(1377)سید محمد کاظم، رفتار سیاسی آمریکا نسبت به روابط ایران با کشورهای حوزهء خزر، فصلنامه مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز، شماره 21.
12- سریک کاسنف،عمر(1376) آسیای مرکزی در آستانه قرن بیست و یکم، مجله مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز ، شماره 19.
13- خمینی ،روح الله (1386) صحیفه امام، تهران، عروج، چاپ چهارم، 21 جلد. 
14- فوکو، میشل(1380) ایران روح یک جان بی روح و 9 مقاله دیگر، ترجمه نیکو سرخوش و افشین جهاندیده، چاپ دوم، تهران، نشر نی.
15- فیرحی، داود (1389) نظام سیاسی و دولت در اسلام، تهران، انتشارات سمت.
16- کولائی، الهه (1377)روند نوگرایی اسلامی در آسیای مرکزی، مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی(دانشگاه تهران) ، شماره39.
17- کولائی، الهه(1384)زمینه های بنیادگرایی اسلامی در آسیای مرکزی،مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی(دانشگاه تهران) ، شماره67.
18-  مومینوف، اشیر بک (1378) مکاتب مذهبی- الهیاتی مدرن و سنتی در آسیای مرکزی،ترجمه قاسم ملکی، فصلنامه مطالعات اسیای مرکزی و قفقاز.
19- نصر مشکینی، قدیر(1379) چالش ها و بایسته های تحرک جمهوری اسلامی ایران در آسیای مرکزی و قفقاز، فصلنامه مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز، سال نهم، شماره 29.
20- نورمحمدی، خسرو(1374)روابط اقتصادی جمهوری اسلامی ایران با کشورهای آسیای مرکزی و قفقاز،مجله مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز، شماره 8.
21- یزدانی عنایت الله و سید احمد فتاحی(1387) تأثیر انقلاب اسلامی بر حرکت های اسلامی در آسیای مرکزی، پژوهشنامه متین، شماره 39.
22- یزدانی، عنایت الله (1386) چرا اصلاحات دموکراتیک در آسیای مرکزی اتفاق نیفتاده است؟، مجله اطلاعات سیاسی- اقتصادی، شماره 241-242.
 
  23-Abbas, Tahir [Editor],Islamic Political Radicalism; A European Perspective, Edinburgh University Press, 2007.
24  - Bell, Daniel A., China’s New Confucianism; Politics and Everyday Life in a Changing Society, United Kingdom: Princeton University Press, 2008.
25- Habermas, Jürgen, Religion in public sphere, The Holberg Prize Seminar, Norway, 2005.
26- Hunter, Shireen T.[Editor], Reformist voices of Islam : mediating Islam and modernity, M.E.Sharpe, New York,2009.
27- Khatab, Sayed and Gary D. Bouma, Democracy In Islam, Routledge, London & New York,2007.
28- Rashid, Ahmad, Jihad: The Rise of Militant Islam in Central Asia, Yale University Press. New Haven8, London,2002.
29- Rejwan, Nissim [editor], The Many Faces of Islam Perspectives on a Resurgent Civilization, University Press of Florida, 2000.
30 - Yavuz, M.Hakan, Islamic Political Identity in Turkey, Oxford University Press, New York,2003.