رویکرد نظری به انقلاب اسلامی: بررسی اندیشۀ سیاسی شریعتی دربارۀ انقلاب اسلامی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه علوم سیاسی دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران

2 دانش آموخته دکتری علوم سیاسی دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران

چکیده

انقلاب اسلامی از زمان وقوع از دیدگاه‌های مختلفی تحلیل شده است، اما مسئله‌ای که در مطالعۀ پدیدۀ انقلاب اسلامی مغفول مانده، تحلیل آن از منظر نظری و جست‌وجو برای یافتن یک بنیان نظری برای آن است. در واقع بیشتر مقالات و کتاب‌هایی که در زمینة انقلاب اسلامی نگاشته شده است یا از انقلاب تلقی پدیدۀ سیاسی- اجتماعی داشته‌اند و ازاین‌رو در پی یافتن علل سیاسی، اقتصادی و اجتماعی آن بوده‌اند یا آن را نظام ایدئولوژیکی یا گفتمانی می‌پنداشتند و علت آن را در منازعات اجتماعی و اقتصادی یا راهبردهای طرد، سرکوب و غیریت‌سازی گفتمان‌های رقیب می‌جستند. ادعای این تحقیق مبنی بر ضعف تحلیل نظری از انقلاب اسلامی و نبود بنیان نظری برای آن، در این است که آثار و نوشته‌های دکتر شریعتی در میان منابع مطالعاتی انقلاب اسلامی مغفول مانده است؛ آثاری که بیش از دیگر آثار متفکران، منابع نظری برای پدیدۀ انقلاب اسلامی در آن فراهم شده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A THEORETICAL APPROACH TO ISLAMIC REVOLUTION: A STUDY OF SHARIATI'S THOUGHTS ABOUT THE ISLAMIC REVOLUTION

نویسندگان [English]

  • Alireza Sadra 1
  • Mohammad Reza Shamsa 2
1 Associate Professor; Political Sciences Department, University of Tehran, Tehran, Iran
2 PhD in Political Science, Political Science Department, University of Tehran, Tehran, Iran
چکیده [English]

Iranian Islamic revolution since its victory has been analyzed from different perspectives but in these analyses, the theoretic point of view and searching a theoretic foundation for the revolution has been neglected. In fact, most of the books and articles on the Iranian revolution interpret it as a political and social phenomenon and based on this view, political, economic and social causes of the Iranian revolution have been studied. On the other hand, some thinkers believe that the Iranian revolution is the ideological or discursive system and we should look for its causes in socio-economic conflicts or the strategy of repression, exclusion and making other on behalf of adversaries' discourses. The authors in this dissertation believe that the reason of lack of theoretic analysis and theoretic foundation of the Iranian revolution is rooted in negligence presented in Dr. Shariati' books and writings among the research resources on the Islamic revolution. These writings provide theoretical resources for phenomenon of Islamic revolution.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Islamic ideology
  • Islamic Revolution
  • Marxism
  • Shariati
  • Colonialism
آبراهامیان، یرواند (1377)، ایران بین دو انقلاب: درآمدی جامعه‌شناسی ایران معاصر، ترجمۀ احمد گل‌محمدی، محمدابراهیم، فتاحی ولابی، تهران: نی.
اسپریگنز، توماس (1370)، فهم نظریه‌های سیاسی، ترجمۀ فرهنگ رجایی، تهران: آگاه.
بشیریه، حسین (1381)، دیباچه‌ای بر جامعه‌شناسی ایران دورۀ جمهوری اسلامی ایران، تهران: مؤسسۀ نگاه معاصر.
---------- (1380)، موانع توسعۀ سیاسی در ایران، تهران: گام نو.
حسینی‌زاده، سید محمدعلی (1385)، اسلام سیاسی در ایران (زمینه‌ها، استقرار و چالشها)، دانشگاه حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه تهران.
زونیس، ماروین (1370)، شکست شاهانه: ملاحظاتی دربارۀ سقوط شاه، ترجمۀ اسمعیل زند و بتول سعیدی، نشر نور.
سروش،عبدالکریم (1384)، از شریعتی، تهران: صراط.
سعید، بابی (1379)، هراس بنیادین: اروپامداری و ظهور اسلام‌گرایی، ترجمۀ غلامرضا جمشیدیها و موسی عنبری، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
شریعتی، علی (1375)، مجموعۀ آثار 16، اسلام‌شناسی 1، (تهیه‌کننده) دفتر تدوین و تنظیم مجموعه آثار معلم شهید دکتر علی شریعتی، تهران: قلم.
--------- (1369الف)، مجموعۀ آثار 18، اسلام‌شناسی 3، (تهیه‌کننده) دفتر تدوین و تنظیم مجموعه آثار معلم شهید دکتر علی شریعتی، تهران: الهام.
--------- (1386الف)، مجموعۀ آثار 11، تاریخ تمدن (1)، تهران: قلم.
---------- (1386ب)، مجموعۀ آثار 25، ب انسان بی‌خود، تهران: قلم.
---------- (1371)، مجموعۀ آثار 27، بازشناسی هویت ایرانی ـ اسلامی [گردآورنده دفتر تدوین و تنظیم مجموعه آثار معلم شهید دکتر علی شریعتی]، تهران: الهام.
---------- (1362)، مجموعۀ آثار 14، تاریخ و شناخت ادیان (1)، تهران: انتشار.
----------- (1385)، مجموعۀ آثار 20، چه باید کرد، تهران: قلم.
------------، 1369(ب)، مجموعه آثار 2، ب خودسازی انقلابی [گردآورنده دفتر تدوین و تنظیم مجموعه آثار معلم شهید دکتر علی شریعتی]، تهران: الهام،
------------- (1384)، مجموعه آثار 29، میعاد با ابراهیم، تهران: آگاه.
------------- (1386ج)، مجموعه آثار26،ج علی، تهران: نشر آمون.
طاهری، ابوالقاسم (1380)، اصول علم سیاست، تهران: دانشگاه پیام نور.
عنایت، حمید، انقلاب در ایران سال 1979، تشیع، ایدئولوژی سیاسی انقلاب اسلامی ایران، ترجمۀ منتظر لطف، فرهنگ توسعه، ش 4.
--------- (1380)، اندیشۀ سیاسی در اسلام معاصر، ترجمۀ بهاءالدین خرمشاهی، تهران: خوارزمی.
کاتوزیان، محمدعلی همایون (1368)، اقتصاد سیاسی ایران، استبداد و شبه‌مدرنیسم 1357-1305، ترجمۀ محمدرضا نفیسی و کامبیز عزیزی، تهران: پاپیروس.
کاظمیان، مرتضی (1386)، شریعتی روشنفکر ناشناخته، تهران: قلم.
مشیرزاده، حمیرا (1375)، «نگاهی به رهیافت‌های مختلف در مطالعۀ انقلاب اسلامی»، مجلۀ راهبرد، ش 9.
هاشمی، محمدمنصور (1387)، دین‌اندیشان متجدد: روشنفکری دینی از شریعتی تا ملکیان، تهران: کویر.