ساخت و تثبیت "دیگری" در روابط خارجی ایران از تکوین حکومت صفوی (907ق/ 1502م) تا ده سال نخست تأسیس نظام جمهوری اسلامی (1368ش/ 1989م)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه روابط بین‌الملل دانشکدۀ حقوق و علوم سیاسی دانشگاه خوارزمی

چکیده

این مقاله تلاشی است برای تحلیل و ارزیابی مسئلۀ "دیگری" در تاریخ روابط خارجی ایران از منظر جامعه‌شناسی تاریخی در روابط بین‌الملل. نویسنده در چارچوب رویکرد جامعه‌شناسی تاریخی و استفاده از تکنیک تبیین روایی از این رهگذر مسئلۀ "دیگری" را در روابط خارجی ایران برمی‌کاود. به‌لحاظ زمانی این مقاله دورۀ کلان تاریخی متعاقب تکوین حکومت صفوی تا ده سال نخست تأسیس نظام جمهوری اسلامی را در برمی‌گیرد. به نظر نویسنده با توجه به رویدادهای داخلی و خارجی مرتبط با روابط خارجی ایران، عنصر "دیگری" در عصر صفوی با توجه به تضاد مذهبی یا درون‌دینی با عثمانی سنی‌مذهب تکوین یافت، در اعصار قاجار و پهلوی با توجه به مواجهۀ ایران با قدرت‌های بزرگ سدۀ نوزدهم میلادی و ابرقدرت‌های جنگ سرد به‌ترتیب تحول و تداوم یافت، و در عصر جمهوری اسلامی در سایۀ تأسیس نظام جمهوری اسلامی تثبیت شد و به اوج نهادینگی رسید.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

HISTOTY OF THE "OTHER" IN IRAN'S FOREIGN RELATIONS FROM THE EMERGENCE OF THE SAFAVID STATE (1502 A.D.) TO THE FIRST DECADE OF THE FOUNDING OF THE ISLAMIC REPUBLIC REGIME (1989 A.D.)

نویسنده [English]

  • Seyyed Ali Monavari
Assistant Professor; Department of International Relations, Faculty of Law and Political Science, Kharazmi University, Iran
چکیده [English]

This paper is an attempt to examine, with narrative explanation technique, the notion of the “other” in the history of Iran’s foreign relations from the perspective of Historical Sociology in International Relations. It covers the historical period following the founding of the Safavid state in 1502 A.D. through the first decade of the Islamic Republic (1989 A.D.).From the perspective of how the “other” is perceived, and based on theoretical and methodological considerations, Iran’s foreign relations are divided into three periods; in the Safavid period, it is the internal events that affect the way the “other” is perceived. In the Qajar and Pahlavi eras, however, it is the external developments that shape the way the “other” is seen. In the Islamic Republic, it is both the internal and external events that affect this perception of the “other” in the country’s foreign relations. Based on the above-mentioned ideas, it is suggested that the perception of the “other” in Iran’s foreign relations go through the phases of emergence, transformation, and establishment within a framework of a chain of narratives regarding internal and external developments. In this process, one should also consider the role of human beings, and the main decision-making actors and their influence on the perception of the “other”. It is suggested that during the Safavid period, it is the inter-religious conflicts vis-à-vis the Sunni Ottoman Empire that shape the perception of the “other”. This perception was transformed during the Qajar and Pahlavi eras in confrontation with major colonial powers of the 19th century and continued during the Cold War era. Finally, it reached its peak and was institutionalized in the first decade of the Islamic Republic. To sum up, affected by the internal and the external events, the “other” evolves from the construction phase to the establishment phase in the history of Iran’s foreign relations.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Foreign Relations
  • Islamic republic
  • other
  • Pahlavi
  • Qajar
  • Safavid

مراجع

1. اتکین، موریل (1382)، روابط ایران و روس (1848-1780)، ترجمۀ محسن خادم، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
2. احمدی، حسین (1379)، ایران و بریتانیا (1257-1224 ق) به روایت اسناد ایرانی موجود در انگلستان، تهران: مرکز چاپ و انتشارات وزارت امور خارجه.
3. ازغندی، علیرضا (1381)، روابط خارجی ایران (دولت دست‌نشانده): 57-1320، چ سوم. تهران: قومس.
4. ازغندی، علیرضا (1388)، سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران، چ پنجم، تهران: قومس.
5. ازغندی، علیرضا (1389)، چارچوب و جهت‌گیری‌های سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران، تهران: قومس.
6. استمپل، جان. دی. (1377)، درون انقلاب ایران، ترجمۀ منوچهر شجاعی، تهران: مؤسسۀ خدمات فرهنگی رسا.
7. بابایی زارچ، علی محمد (1383)، امت و ملت در اندیشۀ امام خمینی(ره)،تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
8. بینا، علی‌اکبر (1383)، تاریخ سیاسی و دیپلماسی ایران، دو جلد، چ دوم، تهران: دانشگاه تهران.
9. پطروشفسکی، ایلیا پاولویچ (1350)، اسلام در ایران (از هجرت تا پایان قرن نهم هجری)، ترجمۀ کریم کشاورز، تهران: پیام.
10. تاج‌بخش، احمد (1362)، سیاست‌های استعماری روسیۀ تزاری، انگلستان و فرانسه در ایران، تهران: اقبال.
11. تاج‌بخش، احمد (1372)، تاریخ صفویه، شیراز: نوید شیراز.
12. تیموری، ابراهیم (1392)، تاریخ سیاسی ایران در دورۀ قاجار، دو جلد، تهران: علمی.
13. جعفریان، رسول (1382)، جریان‌ها و سازمان‌های مذهبی- سیاسی ایران: از روی کار آمدن محمدرضا شاه تا پیروزی انقلاب اسلامی (سال‌های 1357-1320)، چ چهارم، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشۀ اسلامی.
14. خمینی، سیدروح‌الله (1379)، صحیفۀ امام (بیانات، پیام‌ها، مصاحبه‌ها، احکام، اجازات شرعی و نامه‌ها)، 22 جلد، چ سوم، تهران: مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی (س).
15. دهشیری، محمدرضا (1380)، درآمدی بر نظریه سیاسی امام خمینی(ره)، چ دوم، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
16. دهشیری، محمدرضا (1388)، بازتاب مفهومی و نظری انقلاب اسلامی ایران در روابط بین‌الملل، تهران: علمی و فرهنگی.
17. ذوقی، ایرج (1368)، تاریخ روابط سیاسی ایران و قدرت‌های بزرگ (بخش اول1900- 1925)، تهران: پاژنگ.
18. ذوقی، ایرج (1372)، ایران و قدرت‌های بزرگ در جنگ جهانی دوم (پژوهشی دربارۀ امپریالیسم)، چ سوم، تهران: پاژنگ.
19. رومر، اچ. آو. (1387)، «دورۀ صفوی». در: پیتر جکسون و لورنس لاکهارت (ویراستاران). تاریخ ایران کمبریج: دورۀ صفوی، ج ششم (قسمت دوم)، ترجمۀ تیمور جعفری، تهران: مهتاب، 210-7.
20. زرگر، علی‌اصغر (1372)، تاریخ روابط سیاسی ایران و انگلیس در دورۀ رضاشاه، ترجمۀ کاوه بیات، تهران: پروین- معین.
21. سایکل، امین (1390)، «سیاست خارجی ایران: 1979-1921». در: پیتر آوری (ویراستار). تاریخ ایران کمبریج: دورۀ پهلوی؛ از رضاشاه تا انقلاب اسلامی، ترجمۀ مرتضی ثاقب‌فر، چ دوم، تهران: جامی، 50-111.
22. سیوری، راجر ام. (1363)، ایران عصر صفوی، ترجمۀ احمد صبا، تهران: کتاب تهران.
23. سیوری، راجر. ام. (1382)، تحقیقاتی در تاریخ ایران عصر صفوی (مجموعۀ مقالات)، ترجمۀ عباسقلی غفاری‌فرد و محمدباقر آرام، تهران: امیرکبیر.
24. سیوری، راجر ام. (1388)، ایران عصر صفوی، ترجمۀ کامبیز عزیزی، ویرایش سوم. چ هجدهم، تهران: مرکز.
25. شمیم، علی‌اصغر (1375)، ایران در دورۀ سلطنت قاجار، چ دوم، تهران: مدبّر.
26. شیخ‌الاسلامی، جواد (1369)، افزایش نفوذ روس و انگلیس در ایران عصر قاجار، تهران: کیهان.
27. صفت‌گل، منصور (1381)، ساختار نهاد و اندیشۀ دینی در ایران عصر صفوی (تاریخ تحولات دینی ایران در سده‌های دهم تا دوازدهم هجری قمری)، تهران: مؤسسۀ خدمات فرهنگی رسا.
28. طاهراحمدی، محمود (1384)، روابط ایران و شوروی در دورۀ رضاشاه، تهران: مرکز چاپ و انتشارات وزارت امور خارجه.
29. طباطبائی مجد، غلامرضا (1373)، معاهدات و قراردادهای تاریخی، تهران: بنیاد موقوفات دکتر افشار.
30. غفّاری‌فرد، عباسقلی (1376)، روابط صفویه و اوزبکان (1031-913 هـ.ق)، تهران: مرکز چاپ و انتشارات وزارت امور خارجه.
31. فاوست، لوئیس (1374)، ایران و جنگ سرد: بحران آذربایجان(25-1324)، ترجمۀ کاوه بیات، چ دوم، تهران: مرکز چاپ و انتشارات وزارت امور خارجه.
32. گریوز، رُز (1388)، روابط ایران با بریتانیای کبیر و هندوستان بریتانیا (1921- 1798)، در: پیتر آوری (ویراستار)، تاریخ ایران کمبریج: دورۀ افشار، زند و قاجار. ترجمۀ مرتضی ثاقب‌فر. چ دوم، تهران: جامی، 430-366.
33. گود، جیمز اف. (1382)، سایۀ مصدق بر روابط ایران و آمریکا، ترجمۀ علی بختیاری‌زاده. با مقدمۀ عبدالرضا هوشنگ مهدوی، تهران: کویر.
34. لاکهارت، لورنس (1387)، تماس‌های اروپاییان با ایران، 1736-1350، در: پیتر جکسون و لورنس لاکهارت (ویراستاران). تاریخ ایران کمبریج: دورۀ صفوی، ج ششم (قسمت دوم). ترجمۀ تیمور جعفری، تهران: مهتاب، 81 -237.
35. محمدی، منوچهر (1377)، سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران: اصول و مسائل، تهران: نشر دادگستر.
36. مزاوی، میشل م. (1368)، پیدایش دولت صفوی، ترجمۀ یعقوب آژند، چ دوم، تهران: گستره.
37. مهدوی، عبدالرضا هوشنگ (1388)، تاریخ روابط خارجی ایران از ابتدای دوران صفویه تا پایان جنگ دوم جهانی (1500-1945)، چ چهاردهم، تهران: امیرکبیر.
38. مهدوی، عبدالرضا هوشنگ (1389)، سیاست خارجی ایران در دوران پهلوی، چ هشتم، تهران: پیکان.
39. میلانی، عباس (1392)، نگاهی به شاه، تورنتو: پرشین سیرکل.
40. نصر، سید تقی (1363)، ایران در برخورد با استعمارگران، تهران: شرکت مؤلفان و مترجمان ایران.
41. نوائی، عبدالحسین (1386)، روابط سیاسی و اقتصادی ایران در دورۀ صفویه، چ چهارم، تهران: سمت.
42. هینتس، والتر (1361)، تشکیل دولت ملی در ایران: حکومت آق‌قویونلو و ظهور دولت صفوی، ترجمۀ کیکاووس جهانداری، چ دوم، تهران: خوارزمی.
43. Abisaab, Rula Jurdi (2004) Converting Persia: Religion and Power in the Safavid Empire. New York: I. B. Tauris.
44. Amir Arjomand, Said (1985) "The Clerical Estate and the Emergence of a Shi'ite Hieocracy in Safavid Iran: A Study in Historical Sociology". Journal of the Economic and Social History of the Orient 28(2): 169-219.
45. Amir Arjomand, Said (1996a) "The Crisis of the Imamte and the Institution of Occutation in Twelver Shi'ism: Sociohistorical Perspective". International Journal of Middle East Studies 28(4): 491-515.
46. Amir Arjomand, Said (1996b) "The Consolation of Theology: Absence of Imam and Tradition from Chiliasm to Law in Shi'ism". The Journal of Religion 76(4): 548-71.
47. Amir Arjomand, Said (1997) "Imam Absconditus and Beginnings of a Theology of Occulation: Imami Shi'ism Circa 280-90 A. H./ 900 A. D.". Journal of the American Oriental Society 117(1): 1-12.
48. Blake, Kristen (2009) The U.S. -Soviet Confrontation in Iran, 1945–1962 (A Case in the Annals of the Cold War). Lanham: University Press of America.
49. Cole, Juan R. I. (2002) Sacred Space and Holy War: The Politics, Culture, and History of Shi'ite Islam. New York: I. B. Tauris.
50. Cronin, Stephanie (2008) "Building A New Army: Military Reform in Iran Qajar". In Roxane Farmanfarmian. War and Peace in Qajar Persia: Implications Past and Present. London: Routledge, 47-87.
51. Dauphinee, Elizabeth (2009) "Emmanuel Levinas". In Jenny Edkins and Nick Vaughan-Williams, eds. Critical Theorists and International Relations. London: Routledge, 235-45.
52. Dean, Mitchell (1994) Critical and Effective Histories: Foucault’s Methods and Historical Sociology. London:  Routledge.
53. Devetak, Richard (2005) "Postmodernism". In Scott Burchill et al. Theories of International Relations. Third Edition. New York: Palgrave Macmillan, 161-87.
54. Edkins, Jenny (2007) "Poststructuralism". In Martin Griffiths, ed. International Relations Theory for the Twenty-First Century: An Introduction. London: Routledge, 88-97.
55. Elman, Colin and Elman, Miriam Fendhus (2008) "The Role of History in International Relations". Millennium-Journal of International Studies 37(2): 357- 64.
56. Gotham, Kevin Fox and Staples, William G. (1996) "Narrative Analysis and the New Historical Sociology". The Sociological Quarterly 37(3): 481-501.
57. Guillaume, Xavier (2002) "Foerign Policy and Political of Alterity: A Dialigical Understanding of International Relations". Millennium- Journal of International Studies 31(1): 1-26.
58. Hansen, Lene (2006) Security as Practice:Discourse analysis and the Bosnian war. London: Routledge.
59. Hobson, John M. (2007) "Reconstructing International Relations through World History: Oriental Globalization and the Global-Dialogic Conception of Inter-Civilizationnal Relations". International Politics 44: 414-30.
60. Hobson, John M. and Lawson, George (2008) "What is History in International Relations".Millennium-Journal of International Studies  37(2): 415-35.
61. Kelly, Laurence (2006) Diplomacy and Murder in Tehran: Alexander Griboydov and Imperial Russia's Mission to the Shah of Persia. London: Tauris Parke Paperback.
62. Lawson, George (2006) "The Promise of Historical Socioligy in International Relations". International Studies Review 8: 397-423.
63. Lawson, George (2007) "Historical Sociology in International Relations: Open Society, Research Programme and Vocation". International Politics 44: 343-68.
64. Mabee, Bryan (2007) "Levels and Agents, States and People: Micro-Historical Sociological Analysis and International Relations". International Politics 44: 431-49.
65. Munz, peter (1997) "The Historical Narrative". In Michael Bentley, ed. Companion to Historiography. London: Routledge, 833-52.
66. Neuman, Iver B. (1996) "Self and Other in International Relations". European Journal of International Relations (2)2: 139-74.
67. Newman, Andrew J. (1993) "The Myth of the Clerical Migration to Safawid Iran: Arab Shi'ite Opposition to Ali Al-Karki and Safawid Shi'ism". Die Welt des Islam 33(1): 66-112.
68. Newman, Andrew J. (2006) Rebirth of Persian Empire: Safavid Iran. New York: I. B. Tauris.
69. Odysseos, Louiza and Petito, Fabio (2009) "Carl Schmitt". In Jenny Edkins and Nick Vaughan-Williams, eds. Critical Theorists and International Relations. London: Routledge, 305-16.
70. Ramezani, Rouhollah K. (1966) The Foreign Policy of Iran, 1500-1941: A Developing Nation in World Affairs. Charlottesville: University Press of Virginia.
71. Ramezani, Rouhollah k. (2008) "Iran`s Foreign Policy: Independence, Freedom and Islamic Republic". In Anoushiravan Ehteshami and Mahjoob Zweiri, eds. Iran`s Foreign Policy: From Khatami to Ahmadinejad. Berkshire: Ithaca Press, 1-17.
72. Schroeder, Paul W. (1997) "History and International Relations Theory: Not Use or Abuse, but Fit or Misfit". International Security 22(1): 64-74.
73. Wendt, Alexander (1992) "Anarchy Is What States Make of It: The Social Construction of Power Politics". International Organization 49(2): 391-425.
74. Wendt, Alexander (1999) Social Theory of International Politics. Cambridge: Cambridge University Press.
75. Zehfuss, Maja (2009) "Jacques Derrida". In Jenny Edkins and Nick Vaughan-Williams, eds. Critical Theorists and International Relations. London: Routledge, 137-49.
 
فصلنامه سیاست
دوره 46، شماره 3
آذر 1395
صفحه 741-759

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 27 خرداد 1393
  • تاریخ بازنگری: 12 آبان 1395
  • تاریخ پذیرش: 15 مهر 1393

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار