مؤلفه‌های فرهنگ سیاسی تشیع در اندیشه و سیرۀ سیاسی شهید مدرس

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه علوم سیاسی دانشکدۀ علوم انسانی دانشگاه شاهد

2 دانشجوی دکتری گروه مطالعات سیاسی انقلاب اسلامی دانشکدۀ علوم انسانی دانشگاه شاهد

چکیده

  این مقاله با توجه به اهمیت جایگاه شهید آیت‌الله سید حسن مدرس به‌عنوان یکی از شخصیت‌های سیاسی و اجتماعی برجسته‌ و اثرگذار در تاریخ معاصر ایران، درصدد شناخت مؤلفه‌های فرهنگ سیاسی مذهب تشیع در اندیشه و رفتار سیاسی ایشان و پاسخ به این پرسش است که این مؤلفه‌ها چگونه در تفکر و رفتار سیاسی آن شهید متجلی شده‌اند؟ بر این اساس و در چارچوب نظریۀ ساختار و کارگزار و با استفاده از روش کیفی تحلیل اسنادی و با مراجعه به متون تاریخی، خطابه‌ها و نطق‌های آیت‌الله مدرس و نیز پژوهش‌های مرتبط، تجلیمؤلفه‌های فرهنگ سیاسی تشیع در اندیشه و سیرۀ سیاسی ‌ایشان بررسی ‌شده است. این بررسی نشان می‌دهد که نه‌تنها رفتار سیاسی و اجتماعی شهید مدرس به‌عنوان یک مجتهد تراز اول و نیز وکیل مجلس، تحت تأثیر مؤلفه‌های فرهنگ سیاسی شیعه، از جمله جهاد، امر به معروف و نهی از منکر و ایثار و شهادت‌طلبی بوده است، بلکه می‌توان آن شهید را بازتولیدکنندۀ عناصری همچون شجاعت و عدم تقیه در مبارزه با استبداد به‌عنوان یک عالم سیاستمدار شیعی به‌شمار آورد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

COMPONENTS OF SHIA’S POLITICAL CULTURE IN POLITICAL THOUGHT AND BEHAVIOR OF AYATOLLAH MODARRES

نویسندگان [English]

  • Zahed Ghafari Hashjin 1
  • Mohammadreza Rahmatkhah Darban 2
1 Associate Professor; Political Science at Shahed University
2 PhD Student; Political Studies of Islamic Revolution at Shahed University
چکیده [English]

Considering the importance of the position of Ayatollah Sayed Hassan Modarres as one of the prominent and influential political and social figures in contemporary Iranian history, this paper seeks to identify the components of the political culture of Shi'i religion in his political thought and behavior and to answer the question that how these components have manifested themselves in his political thinking and behavior? Accordingly, based on “structure and agency” theory and using the qualitative methods such as documentary research and referred to the historical texts and the sermons and speeches of Ayatollah Modarres as well as linked researches, influence of political culture’s components of Shia in Modarres’s character sketch have been investigated.  This study shows that not only social and political behavior of Modarres as a first-rate Mujtahid as well as MP, has been under the influence of Shia’s political culture, such as Jihad, behest to goodness and forbiddance of evil and martyrdom, but also he can be considered as a promoter the elements such courage in fighting injustice and lack of reservation as a Shia politician.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Structure and Agency
  • Religion and Politics
  • Jihad
  • Behest to Goodness and Forbiddance of Evil
  • martyrdom
  1. الف) فارسی

    1. ابوطالبی، مهدی (1384)، «نقشفرهنگسیاسیشیعهدرانقلاباسلامیایران»، معرفت، بهمن، ش 98، ص 23-10.
    2. ب‍اق‍ی‌‌، ع‍ب‍دالعلی (1370)، م‍درس؛ م‍ج‍اه‍دی‌ ش‍ک‍س‍ت‌ن‍اپ‍ذی‍ر، ت‍ه‍ران‌: ن‍ش‍ر ت‍ف‍ک‍ر‌.
    3. برزگر، ابراهیم (1382)، «رفتار سیاسی ‌آیت‌الله مدرس از منظر امام خمینی (ره)»، فصلنامۀ علوم سیاسی، ش 24، ص 128-113.
    4. بشیریه، حسین (1386)، جامعه‌شناسی سیاسی، تهران: نشر نی.
    5. بی‌نا (۱۳۶۴)، مدرس؛ ستارۀ درخشان تاریخ معاصر، تهران: سازمان مجاهدین انقلاب اسلامی‏.
    6. بی‌نا (1391)، مدرس؛ تاریخ و سیاست، اصفهان: مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران‏.
    7. بی‌نا (1355)، ن‍طق‌ه‍ا و م‍ک‍ت‍وب‍ات‌ و ی‍ادداش‍ت‌ه‍ای‍ی‌ پ‍ی‍رام‍ون‌ زن‍دگ‍ی‌ م‍ج‍اه‍د ش‍ه‍ی‍د س‍ی‍د ح‍س‍ن‌ م‍درس‌، تهران: ابوذر.
    8. ت‍رک‍م‍ان‌، م‍ح‍م‍د (1374)، آراء، ان‍دی‍ش‍ه‌ه‍ا و ف‍ل‍س‍ف‍ۀ‌ س‍ی‍اس‍ی‌ م‍درس، ت‍ه‍ران‌: ن‍ش‍ر ه‍زاران‌.
    9. ـــــــــــــ، (1367)، مدرس در پنج دورۀ تقنینیه، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
    10. ث‍ب‍وت‌، اک‍ب‍ر (1389)، دیدگاه‌های آخوند خراسانی و شاگردانش، تهران: طرح‌ ن‍و‏‏‏‫.
    11. ـــــــــ (1393)، «مجتهد سیاسی»، هفته‌نامۀ صدا، ش 14، ص 87-80.
    12. جوان، حسین (1391)، «نگاهی دیگر به امر به معروف و نهی از منکر»، حکومت اسلامی، ش 63، ص 30-6.
    13. جعفری، محمد (1391)، «تقیه، ابزار سیاسی شیعه در ایجاد حکومت»، فصلنامۀ علوم سیاسی، ش 19، ص 264-231.
    14. حقانی، موسی (1386)، «مدرس؛ سیاستمداری و شریعتمداری»، شاهد یاران، ش 25، ص 41-44.
    15. خسروانی، عباس (1390)، «فرهنگ جهاد و شهادت در دفاع مقدس»، روزنامۀ رسالت، ش 7373، ص 17.
    16. خمینی، روح‌الله (1370)، صحیفۀ نور، ‏‫تهران‏‫: وزارت‌ ف‍ره‍ن‍گ‌ و ارشاد اس‍لام‍ی‌، ج 1.
    17. رجبی، محمدحسن (1378)، زندگینامۀ سیاسی امام خمینی(ره)، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
    18. ریتزر، جورج؛ داگلاس گودمن (1390)، نظریۀ جامعه‌شناسی مدرن، ترجمۀ خلیل میرزایی و عباس لطفی‌زاده، تهران: انتشارات جامعه‌شناسان‏‫.
    19. شجاعی زند، علیرضا (1376)، مشروعیت دینی دولت و اقتدار سیاسی دین، تهران: انتشارات تبیان.
    20. شریعت‌مدار جزایری، سید نورالدین (1379)، «امنیت در فقه سیاسی شیعه»، فصلنامۀ علوم سیاسی، ش 9، ص 31-5.
    21. شیخ‌الاسلامی، محمدجواد (1368)، سیمای احمدشاه قاجار، تهران: نشر گفتار، ج 1.
    22. ــــــــــــــــــــ (1372)،  سیمای احمدشاه قاجار، تهران: نشر گفتار، ج 2.
    23. طاهری، ص‍درال‍دی‍ن (۱۳۷۳)‌، ی‍ک‌ ب‍ررس‍ی‌ ت‍ح‍ل‍ی‍ل‍ی‌ از زن‍دگ‍ی‌ س‍ی‍اس‍ی‌ م‍درس، ت‍ه‍ران‌: خ‍دم‍ات‌ ف‍ره‍ن‍گ‍ی‌ رس‍ا‏‫‏‏.
    24. طباطبایی فر، سید محسن (1390)، «امر به معروف و نهی از منکر در فقه سیاسی شیعه»، فصلنامۀ علوم سیاسی، ش 54، ص 112-79.
    25. عمید زنجانی، عباسعلی (1386)، «مدرس و قانون»، شاهد یاران، ش 25، ص 60-58.
    26. عنایت، حمید (1366)، اندیشۀ سیاسی در اسلام معاصر، ترجمۀ بهاءالدین خرمشاهی، تهران: خوارزمی.
    27. غفاری هشجین، زاهد (1389)، «مؤلفه‌های اساسی گفتمان ایثار و شهادت در انقلاب اسلامی»، فصلنامۀ مطالعات انقلاب اسلامی، ش 23، ص 190-165.
    28. فاضلی، عبدالرضا (1374)، «مدرس و دیدگاه‌های فقهی»، مجلس و راهبرد، ش 18، ص 223-184.
    29. فاضلی نیا، نفیسه (1386)، ژئوپلیتیکشیعهونگرانیغربازانقلاباسلامی، قم: انتشارات شیعه‌شناسی.
    30. فیرحی، داود، «نبایدهای جنگ در اسلام»: www.feirahi.ir/?article=64
    31. کاتوزیان، محمدعلی همایون (1374)، اقتصاد سیاسی ایران، تهران: نشر مرکز.
    32. کاظمی، علی‌اصغر (1384)، روش و بینش در سیاست، تهران: وزارت امور خارجه.
    33. گل محمدی، احمد (1386)، «درآمدی بر تبیین فرهنگی سیاست»، پژوهشنامۀ علوم سیاسی، ش 6، ص 154 - 131.
    34. متوسلی، محمود (1382)، توسعۀ اقتصادی، تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها.
    35. مدرسی، عبدالباقی (1386)، «مدرس چه گفت»، شاهد یاران، ش 25، ص 49-45.
    36. مدرسی، علی (1366)، مدرس، تهران: بنیاد تاریخ انقلاب اسلامی ایران، ج 1.
    37. ـــــــــــ (۱۳۷۴)، م‍رد روزگاران، ت‍ه‍ران‌: ن‍ش‍ر ه‍زاران‌.
    38. ـــــــــــ (1369)، «نگاهی به کتاب زرد»، یاد، ش 20، ص 122- 81.
    39. ـــــــــــ صورت مذاکرات دورۀ ششم، تهران: مجلس شورای اسلامی.
    40. ملکی، حسین (1386)، «تأملاتی در حیات سیاسی مدرس»، شاهد یاران، ش 25، ص 21-18.
    41. مکی، حسین (۱۳۷۴)، تاریخ بیست‌سالۀ ایران، تهران: ع‍ل‍م‍ی‫، ج 5.
    42. ـــــــــــ، (۱۳۵۸)، م‍درس‌ ق‍ه‍رم‍ان‌ آزادی‌، ت‍ه‍ران‌: ب‍ن‍گ‍اه‌ ت‍رج‍م‍ه‌ و ن‍ش‍ر ک‍ت‍اب‌‏‫.
    43. ن‍اظم‌الاس‍لام‌ ک‍رم‍ان‍ی‌ (1362)، ت‍اری‍خ‌ ب‍ی‍داری‌ ای‍ران‍ی‍ان‌، ت‍ه‍ران‌: آگ‍اه‌ و نوین‏‫‏‏، ج 1.
    44. ــــــــــــــــ (1384)، اندیشۀ سیاسی و تاریخ نهضت حاج‌آقا نورالله اصفهانی، ت‍ه‍ران‌: مؤس‍س‍ۀ م‍طال‍ع‍ات‌ ت‍اری‍خ‌ م‍ع‍اص‍ر ای‍ران‌.

     

    ب) خارجی

    1.  Almond, G and G Powell (1978), Comparative Politics, Boston: Little Brown.
    2.  Pye, Lucian and Sydney Verba (1965), Political Culture and Political Development, Princeton University press.