نوسازی نهادی در پادشاهی های سنتی و شکل گیری رژیم نئوپاتریمونیال: تجربۀ دولت پهلوی اول

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه علوم سیاسی دانشکدۀ حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران

چکیده

در این مقاله تلاش می‌شود تا «منطق تکوین» اولین دولت مدرن ایرانی برحسب پویایی برآمده از مواجهه و تلفیق مؤلفه‌های نهادی دولت سنتی ایرانی و ویژگی‌های نهادی دولت مدرن توضیح داده شود، درحالی‌که گروهی در ذیل رویکرد «گسست» با تمرکز بر نهادها و کارکردهای نوسازانۀ دولت رضاشاهی، آن را دولتی مدرن و دارای تمایز مبنایی با دولت سنتی می‌دانند، گروهی دیگر در ذیل رویکرد «تداوم»این دولت را در ادامۀ حکمرانی سنتی ایرانی تحلیل می‌کنند. این مقاله با نقد هر دو رویکرد، به اتکای تحلیلی از ماهیت دولت سنتی ایرانی، می‌کوشد تا زمینه‌ای برای فهم ماهیت دولت پهلوی، برحسب تلفیق و هم‌جوشی مؤلفه‌های دولت پاتریمونیال سنتی، با ابزارها و نهادهای دولت مدرن فراهم آورد. مقاله معتقد است که این همزیستی نهادی اگرچه گسستی بنیادین از دولت پاتریمونیال سنتی بود و توانست به ضعف ساختاری آن دولت غلبه کند، این امر به هزینۀ تحریف نظام‌مند شکل‌گیری دولت مدرن صورت گرفت؛ تحریفی که متضمن تثبیت نهادها و مناسبات حامی‌پرورانه در متن دولت جدید، تهی شدن این نهادها از استقلال نهادی و بدل شدن آنها به ابزار قدرت شخصی حاکم و خاندان وی بوده است. چنین دولتی در گونه‌شناسی نظریه‌پردازان نئووبری دولت، نئوپاتریمونیالیسم نامیده شده است. نویسنده باور دارد توجه به ترکیب نهادی پیچیدۀ این شکل از دولت، به‌عنوان میراث نهادی اولین دولت جدید در ایران از آن جهت اهمیت دارد که سرنوشت سیاست و نیز توسعه در دوران بعد به‌شدت تحت تأثیر آثار بسیار مخرب این میراث بوده است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

INSTITUTIONAL MODERNIZATION IN RADITIONAL MONARCHIES AND THE FORMATION OF A NEO-PATRIMONIAL REGIME:THE EXPERIENCE OF THE FIRST PAHLAVI

نویسنده [English]

  • Hojjat Kazemi
Assistant Professor; Political Sciences Department, University of Tehran
چکیده [English]

The present article aims to investigate the essence of the first Pahlavi State given its institutional legacy for the next periods. Although the first Pahlavi state approaches a modernizing authoritarian state model in terms of deployment model and modernization functions, however, our understanding of the essence of this state would be incomplete if extended formation of state monarchy and its institutional results are left unnoticed. The extended monarchy model caused the aforementioned state to witness, in a clearly declining trend, the revival and reproduction of the Iranian Traditional Monarchy characteristics in the new state and fading away of other features of the former state under the influence of dominant traditional monarchy characteristics.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Pahlavi regime
  • patrimonialism
  • institutional modernization
  • Clientelistism
  • institutional legacy

مراجع

  1. براهامیان، یرواند (1389). ایران بین دو انقلاب، ترجمۀ احمد گل‌محمدی و محمدابراهیم فتاحی، تهران: نشر نی.
  2. ----------- (1393). «استبداد شرقی: بررسی ایران عصر قاجار»، در: مقالاتی در جامعه‌شناسی سیاسی ایران، ترجمۀ سهیلا ترابی، تهران: شیرازه.
  3. آپتون، جوزف (1358). تاریخ نوین ایران، ترجمۀ یعقوب آژند، تهران: نیلوفر.
  4. اشرف، احمد (1359). موانع تاریخی رشد سرمایه‌داری در ایران: دورۀ قاجاریه، تهران: زمینه.
  5. الگار، حامد (1369). دین و دولت در ایران: نقش علما در دورۀ قاجار، ترجمۀ ابوالقاسم سری، تهران: توس.
  6. اندرسون، پری (1392). تبارهای دولت استبدادی، ترجمۀ حسن مرتضوی، تهران: ثالث.
  7. اوانز، پیتر (1382). توسعه یا چپاول، نقش دولت در تحول صنعتی، ترجمۀ عباس مخبر و عباس زندباف، تهران: طرح نو.
  8. باریر، جولیان (1363). اقتصاد ایران 1900-1970، تهران: سازمان برنامه.
  9. بدیع، برتران (1383). توسعۀ سیاسی، ترجمۀ احمد نقیب‌زاده، تهران: قومس.
  10. بشیریه، حسین (1380). موانع توسعۀ سیاسی در ایران، تهران: گام نو.
  11. بلوشر، ویپرت فون (1363). سفرنامۀ بلوشر، ترجمۀ کیکاوس جهانداری، تهران: خوارزمی.
  12. بوردیو، پیر (1381). نظریۀ کنش: دلایل عملی و انتخاب عقلانی، ترجمۀ مرتضی مردیها، تهران: نقش و نگار.
  13. پوجی، جان فرانکو (1377). تکوین دولت مدرن، ترجمۀ بهزاد باشی، تهران: آگاه.
  14. پطروشفسکی، ایلیا (1344). کشاورزی و مناسبات ارضی در عهد مغول، ج 1، ترجمۀ کریم کشاورز، تهران: دانشگاه تهران.
  15. پهلوی،رضاشاه (بی‌تا). سفرنامۀ خوزستان، به خامۀ فرج‌الله بهرامی، قابل دسترس در سایت: www.rezashah. Nl
  16. پیرسون، پل (1392). سیاست در بستر زمان، ترجمۀ محمد فاضلی، تهران: نشر نی.
  17. تاپر، ریچارد (1384). تاریخ سیاسی و اجتماعی شاهسون‌های مغان، ترجمۀ حسن اسدی، تهران: اختران.
  18. ترابی فارسانی، سهیلا (1384). تجار، مشروطیت و دولت مدرن، تهران: نشر تاریخ ایران.
  19. ترنر، برایان (1379). ماکس وبر و اسلام، ترجمۀ سعید وصالی، تهران: نشر مرکز.
  20. تقی‌زاده، حسن (1371). زندگی طوفانی، به ‌کوشش ایرج افشار، تهران: علمی.
    1. توفیق، ابراهیم (1385). «مدرنیسم و شبه پاتریمونیالیسم»، مجلۀ جامعه‌شناسی ایران، دورۀ هفتم، ش 11.
  21. سپهر گرگانی، عباس (1394). تاریخ املاک اختصاصی رضاشاه در گرگان، تهران: شیرازه.
  22. سعید، بابی (1379). هراس بنیادین:اروپامداری و ظهور اسلام گرایی، ترجمۀ موسی عنبری، دانشگاه تهران.
  23. شرابی، هشام (1395). پدرسالاری جدید، ترجمۀ احمد موثقی، تهران: کویر.
  24. شعبانی، علی (1366). هزارفامیل، تهران: بوعلی.
  25. شهابی، هوشنگ؛ لینز، خوان (1380). نظام‌های سلطانی، ترجمۀ منوچهر صبوری، تهران: شیرازه.
  26. شیخ‌الاسلامی، جواد (1379). صعود و سقوط تیمور تاش، تهران: توس.
  27. عجم اوغلو، دارون؛ رابینسون، جیمز (1392). چرا کشورها شکست می خورند؟ترجمۀ پویا جبل عاملی و محمدرضا فرهادی پور، تهران: دنیای اقتصاد.
  28. عظیمی، فخرالدین (1371). بحران دموکراسی در ایران، ترجمۀ عبدالرضا هوشنگ مهدوی و بیژن نوذری، تهران: البرز.
  29. غنی، سیروس (1377). ایران؛ برآمدن رضاخان، برافتادن قاجارها و نقش انگلیسی‌ها، ترجمۀ حسن کامشاد، تهران: نیلوفر.
  30. فوران، جان (1380). مقاومت شکننده: تاریخ تحولات سیاسی و اجتماعی ایران، ترجمۀ احمد تدین، تهران: رسا.
  31. کاتوزیان، همایون (1379). دولت و جامعه در ایران: انقراض قاجار و استقرار پهلوی، ترجمۀ حسن افشار، تهران: نشر مرکز.
  32. ------------- (1380). نظام پهلوی در ایران، در: نظام های سلطانی، ترجمۀ منوچهر صبوری، تهران: شیرازه.
  33. ------------- (1373). اقتصاد سیاسی ایران، ترجمۀ محمد رضا نفیسی و کامبیز عزیزی، تهران: نشر مرکز
  34. ------------- (1393). تضاد دولت و ملت در ایران: نظریۀ تاریخ و سیاست در ایران، ترجمۀ علیرضا طیب، تهران: نشر نی.
  35. کارشناس، مسعود (1382). نفت، دولت و صنعتی شدن در ایران، ترجمۀ علی‌اصغر سعیدی، تهران: گام نو.
  36. کرزن، جرج (1373). ایران و قضیه ایران، ج 1، ترجمۀ وحید مازندرانی، تهران: علمی و فرهنگی.
  37. کرونین، استفانی (1377). ارتش و حکومت پهلوی، ترجمۀ غلامرضا علی بابایی، تهران: خجسته.
  38. لمبتون،آن (1372). تداوم و تحول در سده‌های میانه ایران، ترجمۀ یعقوب آژند، تهران: نشر نی.
  39. ------- (1363). سیری در تاریخ ایران بعد از اسلام، ترجمۀ یعقوب آژند، تهران: امیرکبیر
  40. مارتین، ونسا (1390). عهد قاجار: مذاکره، اعتراض و دولت در ایران قرن سیزدهم، ترجمۀ حسن زنگنه، تهران: ماهی.
  41. مارکس، کارل (1383). هیجدهم برومر لوئی بناپارت، ترجمۀ باقر پرهام، تهران: نشر مرکز.
    1. متی، رودی (1393). ایران در بحران: زوال صفویه و سقوط اصفهان، ترجمۀ حسن افشار، تهران: نشر مرکز.
  42. مجد، محمدقلی (1389). رضاشاه و بریتانیا، ترجمۀ مصطفی امیری، تهران: مؤسسۀ مطالعات و پژوهش‌های سیاسی.
  43. منز، بئاتریس فوربز (1390). قدرت، سیاست و مذهب در ایران عصر تیموری، ترجمۀ جواد عباسی، مشهد: دانشگاه مشهد.
  44. میلانی، محسن (1381). شکل‌گیری انقلاب اسلامی، ترجمۀ مجتبی عطارزاده، تهران: گام نو.
  45. میگدال، جوئل (1395). دولت در جامعه، ترجمۀ محمدتقی دلفروز، تهران: کویر.
  46. نقیب‌زاده، احمد (1378). رضاشاه و نظام ایلی در ایران، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
  47. نورث، داگلاس و همکاران (1396). خشونت و نظم‌های اجتماعی، ترجمۀ جعفرخیرخواهان و رضا مجیدزاده، تهران: روزنه.
  48. وبر، ماکس (1393). اقتصاد و جامعه، ترجمۀ عباس منوچهری و همکاران، تهران: سمت.
  49. هالیدی، فرد (1358). دیکتاتوری و توسعه سرمایه‌داری در ایران، ترجمۀ فضل‌الله نیک‌آیین، تهران: امیرکبیر.
  50. هانتینگتون، ساموئل (1375). سامان سیاسی در جوامع دستخوش دگرگونی، ترجمۀ محسن ثلاثی، تهران: علم.

 

  1. ب) انگلیسی
    1. Akhavi,Shahrokh (1980). religion and politics in contemporary Iran: Clergy-state relations in Pahlavi period. New York.
    2. Azimi,Fakhreddin (2008). The quest for democracy in Iran: a century of struggle against authoritarian rule. Harvard University Press.
    3. Bananai ,Amin (1961).The Modernization of Iran, 1921-1941. Stanford University
    4. Bratton,Michael and Nicolas van de Walle(1994). “Neopatrimonial Regimes and Post Colonial Transitions in Africa”, World Politics, Vol. 46, No. 4, ,
    5. Cronin,Stephanie (2006). Tribal politics in Iran: rural conflict and the new state (1921–1941). London. Routledge.
    6. Curtis ,Michael (2009). Orientalism and Islam: European Thinkers on Oriental Despotism in the Middle East and India. Cambridge University Press
    7. Eisenstadt,S N (1973). Traditional Patrimonialism and Modern Neopatrimonialism. Beverly Hills: Sage Publications.
    8. Eisenberg,Andrew (1998). “Weberian patrimonialism and imperial Chinese history”. Theory and Society 27 (1)
    9. İnalcik, Halil (1992). “Comments on Sultanism: Max Weber’s Typification of theOttoman Polity”. Princeton Papers in Near Eastern Studies 1
    10. Joseph, Richard A (1987). Democracy and Prebendal Politics in Nigeria: The Rise and Fall of the Second Republic. Cambridge: Cambridge University Press.
    11. Linz ,Juan J and Alfred Stepan (1996). Problems of democratic transition and consolidation. Johns Hopkins University Press
    12. Matthee,Rudi (1999). The Politics of Trade in Safavid Iran: Silk for Silver, 1600-1730. Cambridge University Press
    13. Mann ,Michael (1992). States, War, and Capitalism: Studies in Political Sociology. Blackwell
    14. Mann ,Michael (1986). The Sources of Social Power. Volume 1. A History of Power from the Beginning to AD 1760. Cambridge University Press
    15. O'Donnel,GuIlermo.(1996). “Illusions About Consolidation”. Journal of Democracy, Vol. 7, No. 2, April
    16. Peters,Guy (2002). The politics of bureaucracy. London.Routledge.
    17. Pollard, Elizabeth (2015). Worlds Together, Worlds Apart. vol. 1. New York: W.W. Norton & Company, Inc
    18. Roth,Guenther (1968). “Personal Rulership, Patrimonialism, and Empire-Building in the New States”. World Politics,Vol. 20, No. 2 ,Jan.
    19. Sandbrook, Richard (1985). The Politics of Africa’s Economic Stagnation. Cambridge
    20. Sheikholeslami,Reza (1987). “The patrimonial Structure of Iranian Bureacracy in the late nineteenth century”. iranian Studies. Vol XI.
    21. Theobald, Robin (1982). “Patrimonialism”, World Politics, Vol. 34, No. 4, July.
    22. Therkildsen ,Ole (2005). Understanding Public Management through Neopatrimonialism: A Paradigm for all African Seasons?, In: Engel, Ulf; Olsen, Gorm Rye, (eds.), The African Exception. London: Ashgate.
فصلنامه سیاست
دوره 48، شماره 2
شهریور 1397
صفحه 433-452

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 16 بهمن 1395
  • تاریخ بازنگری: 23 بهمن 1395
  • تاریخ پذیرش: 20 اسفند 1395

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار