روابط فرهنگی ایران و تاجیکستان: زنده کردن خط نیاکان و چالش سیاست

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استاد گروه علوم سیاسی دانشکدۀ حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران

چکیده

این مقاله بر آن است که علی‌رغم اهمیت نظریه‌های فرهنگی روابط بین‌الملل و نقش عناصر فرهنگی و ارزشی به‌عنوان متغیرهای مهم سیاست خارجی، سیاست و امر سیاسی همچنان جایگاه برتر را در شکل‌دهی روابط میان کشورها در عرصۀ جهانی دارد و می‌تواند عامل شتاب یا تضعیف همکاری‌های فرهنگی باشد. مقاله با مرور مباحث نظری مربوط به چرخش فرهنگی و تمدنی در روابط بین‌الملل و سیاست خارجی و نیز نظریۀ حوزۀ تمدنی ایرانی و ایران فرهنگی که بر ضرورت تمرکز روابط ایران با کشورهای حوزۀ تمدنی تأکید دارند، اهمیت برتری سیاست در روابط بین‌المللی و سیاست خارجی را نشان می‌دهد و به آزمون می‌گذارد. نگارنده با انتخاب روابط فرهنگی ایران و تاجیکستان که در عرصه‌های گوناگون در دو دهۀ پیش به جلوه درآمده‌اند و با تمرکز بر همکاری‌های دو کشور در زنده کردن خط نیاکان (فارسی) در برابر خط روسی (سریلیک)، نشان می‌دهد که علی‌رغم تلاش‌های هر دو کشور و نخبگان فرهنگی آنها در این راه، سیاست و عوامل سیاسی مانع اصلی این همکاری‌ها شده و آنها را به بن‌بست کشانده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Iran-Tajikistan Cultural Relations: Reviving the Ancestral Alphabet and the Challenge of Political

نویسنده [English]

  • hamid ahmadi
چکیده [English]

This article tends to say that despite the importance of the cultural theories of international relations and the role of culture as basic variables of foreign policy, politics and the political factors have a more vital place in shaping the relations between states in global and regional levels, thus capable of intensifying and weakening the cultural relations and cooperation. After a review of the cultural and civilizational turn in international relations and foreign policy theories, and the theory of Iranian civilization’s basin and the concept of cultural Iran, the author argues that politics and political factors play more important role and somehow overshadow the cultural and civilizational ties. By concentrating on Iran-Tajikistan cultural cooperation, especially in reviving the ancestral alphabet (Persian) to replace the Russian (Cyrillic), the author explains how politics in general and political differences in particular, brought those enthusiastic and cherished efforts into a stalemate if not a deadlock.

کلیدواژه‌ها [English]

  • cultural and civilizational shift
  • ancestral alphabet
  • Iranian civilizational basin
  • cultural theory of IR
احمدی، حمید (۱۳۸۹). روابط فرهنگی ایران و همسایگان: ایران و ترکیه، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
-------- (۱۳۸۸). «ترکیه، پان‌ترکیسم و آسیای مرکزی»،  مطالعات اوراسیای مرکزی، ش 5.
امام‌جمعه، سید جواد؛ و نجات‌پور، مجید (۱۳۸۹). «ایران فرهنگی: تعامل یا تقابل با غرب؟»، غرب‌شناسی بنیادی، سال اول، ش 2.
پ‍ه‍ل‍وان، چ‍ن‍گ‍ی‍ز (۱۳۷۷). اف‍غ‍ان‍ستان: ع‍ص‍ر م‍ج‍اه‍دی‍ن و ب‍رآم‍دن طال‍ب‍ان، تهران: قطره.
تروند (1391).
تام‍ل‍ی‍ن‍س‍ون، جان (1381). ج‍ه‍ان‍ی ش‍دن و ف‍ره‍ن‍گ، ت‍رجم‍ۀ م‍ح‍س‍ن ح‍کی‍می، ت‍ه‍ران: دفت‍ر پ‍ژوه‍ش‌‍ه‍ای ف‍ره‍ن‍گ‍ی: م‍رک‍ز بی‍ن‌ال‍م‍ل‍ل‍ی گفت‌وگوی تم‍دن‌ه‍ا.‌
سلیمانی، قهرمان (1392). «چالش‌های تغییر خط از سریلیک به فارسی در تاجیکستان»، 10 khirasamzamin. سنبله.
شکوری بخارایی، محمد جان (۱۳۷۸). «واژه‌گزینی در تاجیکستان و بعضی مشکلات آن»، نامۀ فرهنگستان، ش ۱۳، ص 83-۷۳.
------------- (1384). سرنوشت فارسی تاجیکی فرارود در سدۀ بیست میلادی، دوشنبه: رایزنی فرهنگی سفارت جمهوری اسلامی ایران در تاجیکستان.
-------------- (۱۳۷۲). «گ‍ه‍واره‌های ت‍اری‍خی و ف‍ره‍ن‍گ‍ی تاجی‍ک»‌، کی‍ه‍ان ف‍ره‍ن‍گ‍ی، سال ۱۰، ش ۸.
-------------- (۱۳۷۶). «خلأ معنوی در تاجیکستان و رسالت تاریخی ایران»، در قهرمان سلیمانی و علی‌اصغر شعردوست، ره‌آورد: گزارش نخستین مجمع بین‌المللی استادان زبان فارسی، تهران: وزارت فزهنگ و ارشاد اسلامی: ص ۳۰۱-۲۹۱.
عبدالله، صفر (1391). «وضعیت و دورنمای زبان فارسی و ایران‌شناسی در تاجیکستان، ایراس.
فرهود، داریوش (۱۳۹۴). ایران فرهنگی در ۱۰ جلد، تهران: درخت زندگی.
ف‍ن‌ب‍رک‍ه، آس‍ت‍ری‍د؛ ب‍وش‍ک‍ف، وال‍نتی‍ن؛ و مان‍وچ‍ه‍ریان، آش‍وت (۱۳۸۱). ج‍ن‍گ داخ‍ل‍ی ت‍اجی‍ک‍ستان (۱۹۹۷-۱۹۹۲)، ت‍رجم‍ۀ لادن‌ م‍خ‍ت‍اری ‌و ع‍ل‍ی رحمانی، ت‍ه‍ران: وزارت ام‍ور خ‍ارج‍ه، م‍رک‍ز چ‍اپ و ان‍ت‍ش‍ارات.
قریبی، حسن (۱۳۹۰). قانون جمهوری تاجیکستان دربارۀ زبان دولتی جمهوری تاجیکستان، تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی‫.
گلرخسار، صفی (1375). «گفت‌وگو با گلرخسار شاعر معاصر تاجیکستان»، نامۀ پارسی، ش ۱.
گیدنز، آنتونی (1388). چشم‌اندازهای جهانی، ترجمۀ محمدرضا جلائی‌پور، تهران: طرح نو.
لان‍دو، ج‍ی‍ک‍وب (۱۳۸۲). پان‌ت‍رک‍ی‍س‍م‌ ی‍ک‌ ق‍رن‌ در ت‍ک‍اپ‍وی‌ ال‍ح‍اق‌گ‍ری‌، ت‍رج‍م‍ۀ‌ ح‍م‍ی‍د اح‍م‍دی‌. ت‍ه‍ران‌: نشر نی‌‏‫.
----------- (1372). «پیوند ادبی ایران و تاجیکستان»، کیهان فرهنگی، ش ۱۰۳.
م‍وس‍وی‌، سید رس‍ول‌  (1382)، ص‍ل‍ح‌ ت‍اج‍ی‍ک‍س‍ت‍ان‌ ب‍ه ‌روای‍ت‌ اس‍ن‍اد. ت‍ه‍ران‌: وزارت‌ ام‍ور خ‍ارج‍ه‌، م‍رک‍ز چ‍اپ‌ و ان‍ت‍ش‍ارات‌.
واعظی، محمود (1376). میانجی‌گری در سیاست خارجی جمهوری اسلامی یا نقش ایران در حل بحران تاجیکستان، پایان‌‌نامۀ کارشناسی ارشد علوم سیاسی.
هانتر، شیرین (1380). آیندۀ اسلام و غرب، ترجمۀ همایون مجد، تهران: مرکز بین المللی گفت‌وگوی تمدن‌ها و نشر فرزان.
 
‌‫ه‍ان‍ت‍ی‍ن‍گ‍ت‍ون، سام‍وئ‍ل پی (1378)‌. ب‍رخ‍ورد تم‍دن‌ه‍ا و ب‍ازس‍ازی ن‍ظم ج‍ه‍ان‍ی، ت‍رجم‍ۀ م‍ح‍م‍دع‍ل‍ی ح‍می‍د رفی‍ع‍ی، ت‍ه‍ران: دفت‍ر پ‍ژوه‍ش‌ه‍ای ف‍ره‍ن‍گ‍ی. ‌
 
Adler, Emanuel (2010). “Europe as a Civilizational Community of Practice”, In
Civilizations in World Politics: Plural and Pluralist Perspectives, edited by Peter
J. Katzenstein, 67-90. New York, NY: Rountledge.
 
Bettiza, Grigorio (2014). “Civilizational Analysis in International Relations: Mapping the Field and Advancing a “Civilizational Politics” Line of Research”, International Studies Review, 16(1).
 
Braudel, F. (1981-1994). Civilization and Capitalism, vol. 1-3. London: Collins Couloumbis.
 
Cox, Robert W. & Robert W. (2000). “Thinking about Civilizations,” Review of International Studies, 26(5).
 
Cox, Robert W. & Michael G. Schechter (2002), The Political Economy of a Plural World: Critical Reflections on Power, Morals and Civilization, London: New York: Routledge.
 
Echo of truth, (2016). Tajikistan and Iran: Bound by a Shared Heritage, Torn by a Shared Mistrust, Globalvoice.org, April 12.
 
Eisenstadt, S. N. (2004). Comparative Civilizations and Multiple Modernities, vol. 1-2. Leiden: Brill.
 
Friedman, Max Paul (2012). Rethinking Anti-Americanism, Cambridge University Press.
 
Hall, Martin, and Patrick Thaddeus Jackson (2007). “Civilizational Identity: the
Production and Reproduction of "Civilizations"”International Relations, New
York, N.Y.: Palgrave Macmillan.
 
Haas, Ernst B. (1961). International integration: the European and the universal process. International Organization, 15(3) pp: 366–92.
Hobson, John M. (2004). the Eastern Origins of Western Civilisation. Cambridge, UK ; New York: Cambridge University Press.
 
———. (2007). “Reconstructing International Relations through World History: Oriental Globalization and the Global–Dialogic Conception of Inter-Civilizational
Relations”, International Politics, no. 44 (4), pp:414-430.
 
Huntington, Samuel (1996). the Clash of Civilizations and the Making of the New World Order, New York: Simon & Schuster.
 
Katzenestein, Peter J (2010). “A World of Plural and Pluralist Civilizations: Multiple Actors, Traditions and Practices”, In Civilizations in World Politics: Plural and PluralistPerspectives, edited by Peter J. Katzenstein, 1-40. New York, N.Y.: Rountledge
 
Kayaoglu, Turan (2012). “constructs the Dialogue of Civilizations in World Politics: A Case of Global Islamic Activism”, Islam and Christian-Muslim Relations, 23(2).
 
Kose, Talha (2009). “From Cultural Violence to Dialogue of Civilizations: A Critical Examination of the Conceptual Toolbox”, in Global Orders and Civilizations,
Editors: Sadik Ünay and Muzaffar Senel. Nova Science Publishers, Inc.
Lemon, Edward (2015). Tajikistan Bans Leading Opposition Party, Jamestown (September 11).

Maan, Ajit and Amar Cheema (2016), Soft Power on Hard Problems: Strategic Influence in Irregular Warfare, Hamilton Books.

Mesbahi, Mohiaddin (1997), “Tajikistan, Iran and the international politics of the “Islamic Factor,” Central Asian Survey, 16(2).
Michel, Michalis S., and Fabio Petito (2009). Civilizational Dialogue and World Order: The Other Politics of Cultures, Religions, and Civilizations in International Relations. New York: Palgrave Macmillan.
 
Nelson, B (1981). On the Roads to Modernity. Totowa, NJ: Rowman and Littlefield.
 
Petito, Fabio (2011). “In Defence of Dialogue of Civilisations: with a Brief Illustration of the Diverging Agreement between Edward Said and Louis Massignon”, Millennium: Journal of International Studies, 39(3), pp: 759-779.
 
Revel, Jean Francios (2004). Anti Americanism, Encounter Books.
 
Said, Edward (2001). “The Clash of Ignorance”, The Nation, October, 4.
Sen, Amartya Kumar. 2006. Identity and Violence: the Illusion of Destiny. 1st ed. New York: W. W. Norton & Co.
 
Shaffer, Brenda (2006). ed, The Limits of Culture: Islam and Foreign Policy. London: Cambridge.