تأملاتی در مفهوم ارته (اشه) ایران باستان در پرتو هستی‌شناسی و انسان‌شناسی فلسفۀ ایرانی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار دانشکدۀ حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران

2 دانشجوی دکتری دانشکدۀ حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران

چکیده

به‌منظور توصیف و فهم مفهوم «ارته»(arta) به‌عنوان یکی از مبانی اساسی فلسفۀ سیاسی ایران باستان در کنار آرمان‌شهر و شاه آرمانی، به‌نظر می‌رسد نظریه‌های جدید «علم سیاست» که مبتنی بر رویکردهای طبیعی و پوزیتیویستی و عینیت‌گرا هستند، چندان وافی به مقصود نباشند. به همین سبب در پژوهش حاضر بر آنیم که با ورود به ساحت «فلسفۀ سیاسی» و طرح مبانی هستی‌شناسی و انسان‌شناسی «فلسفۀ ایرانی»، به سیاست از چشم‌اندازی هستی‌شناسانه، فیلسوفانه، ژرف‌اندیشانهو حقیقت‌جویانه نظر افکنیم. ضرورت کار در جایی برجسته‌تر می‌شود که توجه داشته باشیم که چه‌بسا به‌طور مشخص و بی‌واسطه سخنی از مفاهیم اساسی اندیشۀ سیاسی ایران باستان مورد بحث نباشد، اما بی‌تردید همچنان در پس ذهن و ضمیر انسان و اندیشۀ ایرانی تداوم چنین موضوعاتی را شاهدیم؛ البته در شرایطی که گرد تحریفات و آداب و رسومات زمینه‌ای و گردوغبار تاریخی شفافیت و حقیقت آنها را پوشانده است. به‌طور خاص در پژوهش پیش رو در پی پاسخگویی به این پرسش هستیم که چه معنا، فهم و برداشتی از ایده و باوری تحت عنوان ارته یا اشه و به‌تبع آن مفهوم «خویشکاری» در اندیشۀ سیاسی ایران باستان مطرح بوده است؟ مفروض ما در طول مقاله این است که معنای حقیقی اشه در چارچوب تفکر معنوی ایرانی و در ساحتی هستی‌شناختی و با توجه به مبانی انسان‌شناختی و فرجام‌شناختی فلسفۀ ایرانی قابل درک بوده و از تقلیل آن به ساحتی تاریخی، عینی و مادی که مؤید نوعی ساختار و سلسله‌مراتب عینی و بیرونیِ متصلب و تغییرناپذیر اجتماعی و سیاسی است، باید برحذر بود.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

arta

نویسندگان [English]

  • habib fazely 1
  • majid sarvand 2
1 tehran
2 tehran university
چکیده [English]

aبه منظور توصیف و فهم مفهوم «ارته»(arta) به عنوان یکی از مبانی اساسی فلسفۀ سیاسی ایران باستان در کنار آرمانشهر و شاه آرمانی، به نظر می رسد نظریه های جدید «علم سیاست» که مبتنی بر رویکردهای طبیعی و پوزیتیویستی و عینیت گرا می باشند، چندان وافی به مقصود نباشند. به همین جهت در پژوهش حاضر برآنیم تا با ورود به ساحت «فلسفه سیاسی» و طرح مبانی هستی شناسی و انسان شناسی «فلسفه ایرانی»، به سیاست از چشم اندازی هستی شناسانه، فیلسوفانه، ژرف اندیشانه و حقیقت جویانه نظر افکنیم. ضرورت کار در جایی برجسته تر می گردد که توجه داشته باشیم که چه بسا به طور مشخص و بی واسطه سخنی از مفاهیم اساسی اندیشه سیاسی ایران باستان مورد بحث نباشد، اما بی تردید همچنان در پس ذهن و ضمیر انسان و اندیشه ایرانی تداوم چنین موضوعاتی را شاهد هستیم؛ البته در شرایطی که گرد تحریفات و آداب و رسومات زمینه ای و گرد و غبار تاریخی شفافیت و حقیقت آن ها را پوشانده است. به طور خاص در پژوهش پیش رو در پی پاسخ به این سوال هستیم که چه معنا، فهم و برداشتی از ایده و باوری تحت عنوان ارته یا اشه و به تبع آن مفهوم «خویشکاری» در اندیشه سیاسی ایران باستان مطرح بوده است؟ مفروض ما در طول مقاله این است که معنای حقیقی اشه در چارچوب تفکر معنوی ایرانی و در ساحتی هستی شناختی و با توجه به مبانی انسان شناختی و فرجام شناختی فلسفه ایرانی قابل درک بوده و از تقلیل آن به ساحتی تاریخی، عینی و مادّی که مؤید نوعی ساختار و سلسله مراتب عینی و بیرونیِ متصلّب و تغییر ناپذیر اجتماعی و سیاسی است، باید بر حذر بود.

کلیدواژه‌ها [English]

  • ارته
  • فلسفه(سیاسی) ایرانی
  • هستی شناسی
  • انسان شناسی
  • خویشکاری
  • خورنه
  • حق
  1. نهج‌البلاغه، ترجمۀ شهیدی.

    1. اذکائی، پرویز (1387). ماتیکان فلسفی (بیست گفتار دربارۀ حکمت و عرفان)، همدان: مادستان.
    2. اسلامی، روح‌الله (1394). حکومت مندی ایرانشهری، تداوم تکنولوژی‌های قدرت در ایران، مشهد: انتشارات دانشگاه فردوسی مشهد.
    3. اشتراوس، لئو (1387). فلسفۀ سیاسی چیست؟، ترجمۀ فرهنگ رجایی، چ سوم، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
    4. اصیل، حجت‌الله (1393). آرمان‌شهر در اندیشۀ ایرانی، چ سوم، تهران: نشر نی.
    5. امام، سید محمدکاظم (1353). فلسفه در ایران باستان و مبانی حکمت‌الاشراق و افکار و آثار و تاریخچۀ زندگانی سهروردی، تهران: انتشارات بنیاد نیکوکاری نوریانی.
    6. بشیریه، حسین (1393). اندیشه‌های مارکسیستی(تاریخ اندیشه‌های سیاسی قرن بیستم)، ج 1، چ دوازدهم، تهران: نشر نی.
    7. پیادۀ کوهسار، ابوالقاسم (1386). «بررسی تطبیقی «ریته» و «اشه» در هند و ایران باستان»، پژوهشنامۀ ادیان، دورۀ 1،2، پاییز و زمستان: 89-59.
    8. دوشن گیمن (1381). زرتشت و جهان غرب، ترجمۀ مسعود رجب‌نیا، چ سوم، تهران: مروارید.
    9. رستم‌وندی، تقی (1388). اندیشۀ ایرانشهری در عصر اسلامی، تهران: امیرکبیر.
    10. رضایی راد، محمد (1389). مبانی اندیشۀ سیاسی در خرد مزدایی، چ دوم، تهران: طرح نو.
    11. رضی، هاشم (1380). حکمت خسروانی (حکمت اشراق و عرفان از زرتشت تا سهروردی)،چ دوم، تهران: بهجت.
    12. سهروردی، شهاب‌الدین (1380). مجموعه مصنفات، تصحیح و مقدمۀ هانری کربن، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی.
    13. صفی‌زاده، فاروق (1393). سیر تحول عرفان در ایران باستان، تهران: سازمان چاپ و انتشارات ایران جام.
    14. طباطبایی، محمدحسین؛ و هانری کربن (1385). شیعه (مذاکرات و مکاتبات پروفسور هانری کربن و علامه طباطبایی)، چ پنجم، تهران: مؤسسۀ پژوهشی حکمت و فلسفه.
    15. عالم، عبدالرحمن (1391). تاریخ فلسفۀ سیاسی غرب (عصر جدید و سدۀ نوزدهم)، چ پانزدهم، تهران: انتشارات وزارت امور خارجه.
    16. فدایی مهربانی، مهدی (1388). پیدایی اندیشۀ سیاسی عرفانی در ایران (از عزیز نسفی تا صدرالدین شیرازی)، تهران: نشر نی (نسخۀ الکترونیکی فیدیبو).
    17. ---------------- (1394). چه باشد آنچه خوانندش سیاست؟، تهران: فلات.
    18. کربن، هانری (1387). ابن‌سینا و تمثیل عرفانی، ترجمۀ انشاءالله رحمتی، تهران: جامی.
    19. --------- (1390). اسلام در سرزمین ایران، ترجمۀ رضا کوهکن، ج 2، تهران: مؤسسۀ پژوهشی حکمت و فلسفه.
    20. --------- (1392[الف]). تاریخ فلسفۀ اسلامی، ترجمۀ جواد طباطبائی، تهران: مینوی خرد.
    21. --------- (1392[ب]). فلسفۀ ایرانی و فلسفۀ تطبیقی، ترجمۀ جواد طباطبائی، مینوی خرد.
    22. ---------- (1393). روابط حکمت اشراق و فلسفۀ ایران باستان، گزارش احمد فردید و عبدالحمید گلشن، چ چهارم، تهران: مؤسسۀ پژوهشی حکمت و فلسفۀ ایران.
    23. مجتبایی، فتح‌الله (1352). شهر زیبای افلاطون و شاهی آرمانی در ایران باستان، تهران: انتشارات انجمن فرهنگ ایران باستان.
    24. معین، محمد (1326). مزدیسنا و تأثیر آن در ادبیات پارسی، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
    25. معینی علمداری، جهانگیر (1392). نظریه‌های جدید در سیاست (اثبات‌گرایی و فرا‌اثبات‌گرایی)، چ چهارم، تهران: سمت.
    26. منوچهری، عباس (1393). «دانش و پژوهش در علوم سیاسی»، رهیافت و روش در علوم سیاسی، به اهتمام عباس منوچهری، چ ششم، تهران: سمت.
    27. میلر، دیوید (1390). فلسفۀ‌ سیاسی، ترجمۀ بهمن دارالشفایی، چ دوم، تهران: ماهی.
    28. نصر، سید حسین (1360). سه حکیم مسلمان، ترجمۀ احمد آرام، چ چهارم، تهران: امیرکبیر.
    29. ----------- (1385). معرفت و معنویت، ترجمۀ انشاءالله رحمتی، چ سوم، تهران: دفتر پژوهش و نشر سهروردی.
    30. ثبوت، اکبر (1385). «نظریۀ تشکیک در وجود در حکمت ایران باستان و فلسفۀ اسلامی»، اطلاعات حکمت و معرفت، ش 2، فروردین: 43-32.