«از پروتستانتیسم مسیحی تا پروتستانتیسم اسلامی» تأملی نقادانه بر برداشت‌های روشنفکرانه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار علوم سیاسی دانشکدة حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران

2 دانش‌آموختۀ دکتری علوم سیاسی دانشکدة حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران

چکیده

هنگامی‌که روشنفکران ایران برای نخستین‌بار در دورۀ مشروطه مفهوم پروتستانتیسم را از بازی زبانی الهیات مسیحی وارد بازی زبانی ایرانیان کردند، چون مهره‌ای عجیب به‌نظر می‌رسید که نه کسی قواعد بازی با آن را می‌دانست و نه آگاه بود که بناست بر صفحۀ شطرنج اصلاح دینی در کجا قرار گیرد. به دیگر سخن، جنبش دین‌پیرایی در زادگاه خود در متن اروپا و در کاربرد خود در زندگی روزمرۀ انسان مسیحی واجد معنا می‌شد. حال آنکه در بستر تاریخیِ ایران همچون مفهومی انتزاعی و جعبه‌ای رمزآلود وارد شد که هر کس می‌توانست هر موجودی را درون آن تصور کند. جنبشی که لوتر و کالون سردمداران پروتستانتیسم آغاز کردند، در بستر تحولات اروپای قرون پانزدهم و شانزدهم ریشه دارد، حال آنکه به‌درستی روشن نیست، لوتریانیسم و کالوینیسم آلمان و سوئیس چه نسبتی با اصلاح دینی در ایران دارد. پژوهش حاضر با رویکردی ویتگنشتاینی و با روشی توصیفی- تاریخی در پی ایضاح زبانیِ مفهوم پروتستانتیسم است تا بر اغتشاش معنای آن در رابطه با اندیشۀ اصلاح دینی در ایران پرتوی بیفکند. بدین‌منظور در گام نخست، معنای پروتستانتیسم در بازی زبانی غرب و در الهیات مسیحی در بستری تاریخی بررسی خواهد شد. در این زمینه به‌ویژه تأکید بر نسبت میان پروتستانتیسم با عقل‌گرایی، اومانیسم و آزادی خواهد بود. در گام بعدی، تلاش خواهد شد با نگاهی تطبیقی، برداشت‌های برخی روشنفکران ایرانی از معنای پروتستانتیسم اسلامی مطرح و به نمونه‌هایی از لغزش‌های زبانی و سوء فهم‌ها در این‌باره اشاره شود.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

from protestanyism ti islamic protestsntism

نویسندگان [English]

  • Seyed Mahdi Sadatinejad 1
  • Negin Nourian Dehkordi 2
چکیده [English]

When Iranian intellectuals first introduced the concept of Protestantism into Christian literature, it was a completely new subject, and anyone could derive any meaning from it, which could not be regarded as a reform in European culture and religion. Iran's Situation Is the Same as Luther and Calvin put forward as Protestantism's leaders have nothing to do with religious reform in Iran and cannot simulate a precursor to explaining the concept of Protestantism in Iran and Europe with Wittgenstein's approach and language games. To explain the relation of this concept to rationality and humanism in both European and Iranian contexts and to explain the misunderstandings of the Iranian intellectuals' conception of this concept.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Martin Luther
  • John Calvin's
  • Protestantism
  1. آخوندزاده، میرزا فتحعلی (1364). مکتوبات، نامه‌های کمال‌الدوله به شاهزاده جلال‌الدوله، بی‌جا: مرد امروز.
  2. ----------------- (1350). مکتوبات، به کوشش باقر مؤمنی، تبریز: احیاء.
  3. آخوندوف، میرزا فتحعلی (1963). الفبای جدید و مکتوبات، گردآورنده حمید محمدزاده، رداکتر [ویراستار] حمید آراسلی، باکو، نشریات فرهنگستانِ علومِ جمهوریِ شورویِ سوسیالیستیِ آذربایجان.
  4. آدمیت، فریدون (1349). اندیشه‌های میرزا فتحعلی آخوندزاده. تهران: خوارزمی.
  5. ابرمان، هیکو (1384). لوتر مردی میان خدا و شیطان، ترجمۀ فریدالدین رادمهر و ابوتراب سهراب، تهران: چشمه.
  6. استوفر، ریشار (1383). دین‌پیرایی: رفرم پروتستانی (1564- 1517). ترجمۀ عبدالوهاب احمدی، تهران: نشر آگاه.
  7. براون، رابرت مک‌آفی (1381). روح آیین پروتستان، ترجمۀ فریبرز مجیدی، تهران: نگاه معاصر.
  8. تسوایگ، اشتفان (1376). وجدان بیدار، ترجمۀ سیروس آرین‌پور، تهران: فرزان روز.
  9. حقدار، علی‌اصغر (1382). فریدون آدمیت و تاریخ مدرنیته در عصر مشروطیت، تهران: کویر.
  10. رسایی، حمید؛ حجازی، کریم  (1381). ناقوس انحطاط، قم: پرتو ولایت.
  11. سامرویل، باربارا ای. (1389). مارتین لوتر پدر جنبش اصلاح دینی، ترجمۀ رضا علیزاده، تهران: ققنوس.
  12. سروش، عبدالکریم (1384). از شریعتی، تهران: مؤسسة فرهنگی صراط.
  13. شریعتی، علی (1356). بازگشت به خویشتن و نیازهای انسان امروز، بی‌جا: چاپخانۀ پرتو.
  14. طباطبایی، جواد (1382). جدال قدیم و جدید، تاریخ اندیشۀ سیاسی جدید در اروپا؛ از نوزایش تا انقلاب فرانسه، ج 1، تهران: نگاه معاصر.
  15. ----------------- (1386). نظریۀ حکومت قانون در ایران، تبریز: ستوده.
  16. فاسدیک، هری امرسون (1371). مارتین لوتر اصلاحگر کلیسا، ترجمۀ فریدون بدره‌ای، تهران: انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی.
  17. گرین، وی. ایچ. ایچ. (1377). مارتین لوتر. ترجمۀ خشایار دیهیمی، تهران: کهکشان.
  18. قوچانی، محمد (1393). «تراژدی پروتستانتیسم اسلامی». مهرنامه، ش 36، ص 33- 22.
  19. لوگوف، ژاک (1387). اروپا مولود قرون وسطی، ترجمۀ بهاءالدین بازرگانی گیلانی، تهران: کویر.
  20. ------------ (1376). روشنفکران در قرون وسطی، ترجمۀ حسن افشار، تهران: نشر مرکز.
  21. مک‌گراث، آلیستر (1382). مقدمه‌ای بر تفکر نهضت اصلاح دینی، ترجمۀ بهروز حدادی، قم: مرکز مطالعات و تحقیقات ادیان و مذاهب.
  22. وبر، ماکس (1388). اخلاق پروتستانی و روح سرمایه‌داری، ترجمۀ مرتضی ثاقب‌فر تهران: جامی.
  23. ویتگنشتاین، لودویک (1380). پژوهش‌های فلسفی، ترجمۀ فریدون فاطمی، تهران: نشر مرکز.