امنیت‌ هستی‌شناختی و ملی شدن صنعت نفت در ایران

مشیرزاده, حمیرا; خانلرخانی, محمدحسین

doi:10.22059/jpq.2020.270829.1007345

امنیت‌ هستی‌شناختی و ملی شدن صنعت نفت در ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

¹ دانشیار روابط بین‌الملل دانشکدۀ حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران

² دانش آموختۀ دکترای روابط بین‌الملل دانشکدۀ حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران

10.22059/jpq.2020.270829.1007345

چکیده

ملی کردن نفت از دوره‌های مهم تاریخ معاصر ایران و به یک معنا اولین تجربۀ حضور جدی ایران در عرصۀ سیاست بین‌الملل محسوب می‌شود. در این دوره شاهد مذاکرات جدی و طولانی میان نمایندگان دولت ایران و طرف‌های غربی هستیم. بریتانیا می‌کوشید رفتار دولت مصدق را از طریق مجموعه‌ای از تهدیدات و مشوق‌ها تغییر دهد. با وجود این، در طول زمان شاهد تغییر ملموس در رفتار دولت ایران در خصوص مسئله نفت نیستیم. دولت مصدق می‌توانست با انعقاد توافقی جدید با شرکت نفت جنوب تهدیدات را خنثی و درآمد بیشتری کسب کند و دولت را از فروپاشی کامل نجات دهد، اما تنها در پی اجرای کامل قانون «خلع ید» و اخراج شرکت نفت از ایران بود. اگرچه این سرسختی همواره مورد توجه ناظران داخلی و خارجی بوده، تاکنون توضیحی نظام‌مند از آن ارائه نشده است. هدف این مقاله بررسی چگونگی امکان‌پذیری تکوین و تداوم ملی کردن نفت در دولت مصدق به‌رغم وجود تهدیدات مادی است. با تکیه بر نظریۀ امنیت هستی‌شناختی و روش تحلیل گفتمان نشان داده می‌شود که با شکل‌گیری پیلۀ ادراکی در قالب ساخت خویشتن و حوزۀ سوژگی در رابطه با دشمن نزدیک و دور و در تداوم آن، تکوین هویت مقاومت و سیاست شرم که سبب عزت‌جویی شد، امکان گریز از ملی کردن نفت وجود نداشت.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Ontological Security and the Nationalization of Oil Industry in Iran

نویسندگان [English]

Homeira Moshizadeh ¹
Mohammad Hossein Khanlarkhani ²

² PhD Candidate, University of Tehran

چکیده [English]

Nationalization of oil industry in Iran is one of the most important events in the contemporary history of Iran and can somehow be regarded as the first significant engagement of Iran in international politics. In the course of the events leading to and resulting from it, there were long serious discussions between Iran and Western partners, i.e. Britain and the US. While the former sought to change Iran’s policies through threats and rewards, the latter looked for compromise between the two parties. Despite threats, however, Iran did not change its behavior in a drastic way. The sole major objective of the Mosaddegh administration was to implement the law called Dispossession (of AIOC) when he could reach an agreement with the AIOC to increase state revenues, nullify the threats, and save the government. Although this has been emphasized in most analyses, it has not been addressed systematically. On the basis of the theory of ontological security and through discourse analysis, this article seeks to demonstrate how, despite the seriousness of material threats, the nationalization of oil became possible and all other options were ignored.

کلیدواژه‌ها [English]

Iran
foreign policy
nationalization of oil industry
practices
ontological security

مراجع

الف) فارسی
1. آبراهامیان، یرواند (1389). تاریخ ایران مدرن، ترجمة محمدابراهیم، فتاحی، تهران: نشر نی.
2. اسناد نفت (نسخة دوم). (بدون تاریخ).
3. آشتیانی‌زاده، محمدرضا (1330، دی 12). مشروح مذاکرات مجلس شورای ملی، بازیابی از مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
4. آقاحسینی، علیرضا (1390). «تحلیل گفتمان و علل و عوامل بنیادین شکست جنبش ملی شدن نفت ایران (1332-1320)»، فصلنامة پژوهش‌های تاریخی، ش 2، ص 16-1.
5. امامی‌اهری، علی‌اکبر (1330، مرداد 1). مشروح مذاکرات مجلس شورای ملی، بازیابی از مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
6. بختیاری، امیرهوشنگ (1383). «مصدق و اخراج انگلیسی‌ها از ایران»، تاریخ روابط خارجی، ش 18، ص 117-95.
7. بزرگمهر، جلیل (1369). مصدق در محکمه نظامی، تهران: نیلوفر.
8. بقایی، مظفر (1329، دی 3). مشروح مذاکرات مجلس شورای ملی، بازیابی از مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
9. بنی‌جمال، احمد (1396). آشوب (مطالعه‌ای در زندگی و شخصیت دکتر محمد مصدق)، تهران: نشر نی.
10. بوزان، باری (1378). دولت‌ها و هراس. ترجمة پژوهشکده مطالعات راهبردی، تهران: پژوهشکدة مطالعات راهبردی.
11. بیل، جیمز؛ لوییس، ویلیام راجر (1372). مصدق، نفت، ناسیونالیسم ایرانی، ترجمۀ عبدالرضا، هوشنگ‌مهدوی؛ کاوه، بیات، تهران: گفتار.
12. حاج‌سیدجوادی، احمدصدر (1331، آبان 1). مشروح مذاکرات مجلس شورای ملی، بازیابی از مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
13. حاذقی، ابوالفضل (1330، خرداد 30). مشروح مذاکرات مجلس شورای ملی، بازیابی از مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
14. حائری‌زاده، ابوالحسن (1329، مهر 27). مشروح مذاکرات مجلس شورای ملی، بازیابی از مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
15. --------------- (1329، دی 3). مشروح مذاکرات مجلس شورای ملی، بازیابی از مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
16. ---------------- (1329، مهر 20). مشروح مذاکرات مجلس شورای ملی، بازیابی از مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
17. حسیبی، کاظم (1331، شهریور 25). مشروح مذاکرات مجلس شورای ملی، بازیابی از مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
18. خلیلیان، محمدجمال (1372). «تحلیلی بر نهضت ملی شدن نفت ایران»، معرفت، ص 66-59.
19. ذبیح، سپهر (1370). ایران در دوران مصدق: ریشه‌های انقلاب ایران، ترجمة محمد، رفیعی مهرآبادی. تهران: عطائی.
20. ذوالفقاری، محمد (1330، شهریور 10). مشروح مذاکرات مجلس شورای ملی، بازیابی از مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
21. ذوالفقاری، ناصر (1330، شهریور 10). مشروح مذاکرات مجلس شورای ملی، بازیابی از مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
22. زیرک‌زاده، احمد (1329، مهر 29). مشروح مذاکرات مجلس شورای ملی، بازیابی از مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
23. ------------- (1331، مهر 9). مشروح مذاکرات مجلس شورای ملی، بازیابی از مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
24. سنجابی، کریم (1368). امیدها و ناامیدی‌ها: خاطرات سیاسی. لندن: جبهۀ ملیون ایران.
25. شایگان، علی (1329، آذر 28). صورت‌ مذاکرات مجلس شورای ملی، بازیابی از مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی
26. صالح، اللهیار (1329، مهر 20). مشروح مذاکرات مجلس شورای ملی، بازیابی از مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
27. طاهری، محمد (1390). «پدر پوپولیسم نفتی: گفتگو با موسی غنی‌نژاد در باب اشتباه تاریخی دولتی شدن نفت»، مهرنامه، ش 10. بازیابی از: http://tarikhirani.ir/fa/news/36/bodyView/631
28. علم، مصطفی (1377). نفت، قدرت و اصول، ترجمة غلامرضا صالحیار، تهران: چاپخش.
29. عظیمی، فخرالدین (1372). بحران دموکراسی در ایران، ترجمة عبدالرضا هوشنگ مهدوی و بیژن نوروزی، تهران: البرز.
30. ------------ (1383) حاکمیت ملی و دشمنان آن، پژوهشی در کارنامه مخالفان بومی و بیگانه مصدق. تهران: نگاره آفتاب.
31. فروهر، غلامحسین (1329، دی 5). مشروح مذاکرات مجلس شورای ملی. بازیابی از مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
32. قنات‌آبادی، شمس (1331، مهر 27). مشروح مذاکرات مجلس شورای ملی، بازیابی از مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
33. کشاورزصدر، محمدعلی ( 1324، مهر 19). مشروح مذاکرات مجلس شورای ملی، بازیابی از مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
34. --------------- (1330، مهر 28). مشروح مذاکرات مجلس شورای ملی، بازیابی از مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
35. کینزر، استفان (1388). همه مردان شاه: یک کودتای آمریکایی و ریشه‌های وحشت در خاورمیانه، ترجمة رضا بلیغ، تهران: کتاب آمه.
36. گازیوروسکی، مارک (1367) کودتای 28 مرداد 1332، ترجمة غلامرضا نجاتی. تهران: انتشار.
37. گیدنز، آنتونی (1393). تجدد و تشخص: جامعه و هویت شخصی در عصر جدید، ترجمة ناصر موفقیان، تهران: نشر نی.
38. مدنی، سلمان (1361). تاریخ سیاسی معاصر ایران، ج 1، قم: انتشارات اسلامی.
39. مدیر شانه‌چی، محسن (1377). «سیاست خارجی ایران در دوران زمامداری مصدق»، اطلاعات سیاسی-اقتصادی، ش 132-131، ص 95-84.
40. مصدق، محمد (1322، اسفند 16). صورت مذاکرات مجلس شورای ملی، بازیابی از مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
41. --------- (1330، شهریور 17). مشروح مذاکرات مجلس شورای ملی، بازیابی از مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
42. --------- (1330، آذر 3). مشروح مذاکرات مجلس شورای ملی، بازیابی از مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
43. ---------- (1330، فروردین 18). مشروح مذاکرات مجلس شورای ملی، بازیابی از مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
44. --------- (1365). خاطرات و تألمات. تهران: انتشارات علمی.
45. مکی، حسین (1363). کتاب سیاه، ج 2، تهران: امیرکبیر.
46. ملک‌زاده، محمد (1383). «در پاسخ به مقاله مصدق و نفت: مصدق؛ ویژگی‌ها و عملکردها»، فردوسی، ش 21-22.
47. موحد، محمدعلی (۱۳۸۴). خواب آشفته نفت، دکتر مصدق و نهضت ملی، تهران: کارنامه.
48. میرفطروس، علی (1386). دکتر محمد مصدق آسیب‌شناسی یک شکست، فرانسه: فرهنگ.
49. میلانی، عباس (1392). نگاهی به شاه، ترجمة عباس میلانی، تورنتو: پرشین‌سیرکل.
50. ناظرزاده، احمد (1329، تیر 4). مشروح مذاکرات مجلس شورای ملی، بازیابی از مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
51. نجاتی، غلامرضا (1378). مصدق، سال‌های مبارزه و مقاومت، تهران: مؤسسۀ خدمات فرهنگی رسا.
52. نراقی، احمد (1387). «برگرداندن مصدق اشتباه بود»، یادآور، ص 113-110.
53. نریمان، محمود. (1329، آذر 28). مشروح مذاکرات مجلس شورای ملی. بازیابی از مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
54. کاتوزیان، محمدعلی همایون (1371). مصدق و نبرد قدرت، تهران: مؤسسۀ خدمات فرهنگی رسا.
55. ------------------ (1372). استبداد، دموکراسی و نهضت ملی، تهران: مرکز
56. والترز، ورنون (1369). مذاکرات مصدق و هریمن، ترجمة شمس‌الدین، امیرعلایی، تهران: میترا.
ب) انگلیسی
1. Abrahamian, Ervand (2013). The Coup and the Roots of Modern U.S.-Iranian Relations, New York: New Press.
2. Linda Åhäll & Stefan Borg (2013). Predication, Presupposition and Subject-positioning. In laura shepherd, Critical Approaches to Security: An Introduction to Theories and Method (pp. 196-208), Abingdon: Routledge.
3. Boroujerdi, Mehrzad (2003). Triumphs And Travails of Authoritarian Modernisation in Iran. In Stephanie Cronin , The Making of Modern Iran, New York: Routledge.
4. Charteris-Black, Jonathan (2004). Corpus Approaches to Critical Metaphor Analysis, New York: Palgrave.
5. Roxanne Lynn, Doty (1993). “Foreign Policy as Social Construction: A Post-Positivist Analysis of U.S. Counterinsurgency Policy in the Philippines”, International Studies Quarterly, Vol.37, pp. 297-320.
6. Foucault, Michel (1972). The Archaeology of Knowledge. (A. M. Sheridan Smith, Trans.), New York: Pantheon Books.
7. Gasiorowski, Mark and Malcolm Byrne, eds. (2004). Mohammad Mosaddeq and the 1953 Coup in Iran, New York: Syracuse University Press.
8. Giddens, Anthony (1991). Modernity and Self-Identity, New York: polity press.
9. Hammack, Phillip L. and Pilecki, Andrew (2012). “Narrative as a Root Metaphor for Political Psychology”, Political Psychology, Vol.33, pp.75-103.
10. Hankiss, Agnes (1981). Ontologies of the Self: On the Mythological Rearranging of One’s Life- History. In D. Bertaux, Biography and Society: The Life History Approach in the Social Sciences (pp. 203-218). Beverly Hills: Sage.
11. Howard, Stein. (2014). “Chosen Trauma and a Widely Shared Sense of Jewish Identity and History”, Journal of Psychohistory, pp.236-257.
12. Hymans, Jacqes E. (2010). “The Arrival of Psychology Constructivism”, International Theory, Vol. 3, pp. 461-467.
13. Kinnvall, Catherine (2013). Trauma and the Politics of Fear: Europe at the Crossroads. In N. Demertzis, Emotions in Politics (pp. 143-166). New York: Palgrave Macmillan.
14. Kress, Gunther & Hodge, Robert (1993). Language as Ideology, London: Routledge.
15. Kristeva, Julia (1982). Powers of horror: An essay of abjection, New York: Columbia University Press.
16. lynd, Helen Merrell (1958). On Shame and the Search for Identity. London: Routledge.
17. McSweeney, Bill (1999). Security, Identity and Interests A Sociology of International Relations, Cambridge: Cambridge University Press.
18. Mitzen, Jennifer (2006). “Ontological Security in World Politics: State Identity and the Security Dilemma”, European Journal of International Relations, Vol.12, pp. 341-370.
19. Mitzen, Jennifer & Larson, Kyle (2017). “Ontological Security and Foreign Policy”, Oxford Research Encyclopedia of Politics, pp. 1-26.
20. Patterson , Molly & Monroe, Kristen Renwick (1998). “Narrative in Political Science”, Annual Review of Political Science, Vol. 1, pp. 315-331.
21. Proulx, Travis & Heine, Steven J. (2008). “The Case of The Transmogrifying Experimenter: Affirmation of a Moral Schema Following Implicit Change Detection”, Psychological Science,Vol. 19, pp. 1294-1300.
22. Sayyid, Bobby. S (1997). A Fundamental Fear: Eurocentrism and the Emergence of Islamism, London: Zed Books Ltd.
23. Steele, Brent (2017). “Organizational Processes and Ontological (in) Security: Torture, The CIA and The United States”, Cooperation and Conflict, Vol. 50, pp. 69-89.
24. Steele, Brent (2008). Ontological Security in International Relations, New York: Routledge.
25. Tzifakis, Nikolaos (2011). “Problematizing Human Security: a General/ Contextual Conceptual Approach”, Southeast European and Black Sea Studies, Vol. 11, pp. 353-368.
26. Weldes, Jutta & Saco, Diana (1996). “Making State Action Possible: The United States and the Discursive Construction of `the Cuban Problem`1960-1994”, Millennium, pp. 361-395.
27. Wolf, Reinhard (2011). “Respect and disrespect in international politics: the significance of status recognition”, International Theory,Vol, 3, pp. 105-142.
28. Zinken, Jorg (2007). “Discourse Metaphors: The Link Between Figurative Language and Habitual Analogies”, Cognitive Linguistics, Vol. 18, pp. 445-466.