تمایز منشأ و خاستگاه رهبران شیعی و پیشوایان فقهی اهل سنت در نهضت‌های شهادت‌طلبانه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار، دانشگاه معارف اسلامی، قم

2 دانش‌آموخته دکترا، دانشگاه معارف اسلامی، قم

چکیده

اسلام برای حفظ موجودیت خود و رسیدن به مقاصد عالی به عواملی مانند فرهنگ جهاد و شهادت‌طلبی برای پیروزی مسلمانان نیاز دارد؛ و یکی از روش‌های دفاعی علیه متجاوزان، عملیات استشهادی است. در این نوشتار، تلاش شده است تا با مطالعه مقایسه‌ای منشأ و خاستگاه رهبران شیعی و پیشوایان فقهی اهل‌ سنت، تفاوت‌های عمده شالوده فکری و اعتقادی این رهبران در این زمینه بررسی شود. پرسش‌های پژوهشی عبارت‌اند از: 1. تا چه حد منشأ و خاستگاه رهبران شیعی و اهل‌سنت در نهضت‌های استشهادی متفاوت است؟ 2. چه عواملی به تفاوت‌های فکری و فقهی شیعه و اهل‌سنت در رویکرد به افراطی‌گری منجر شده است؟ با رویکرد مقایسه‌ای و گردآوری و تحلیل داده‌های کیفی و استدلال‌های ارائه‌شده در متون فارسی و عربی، و توجه به آیات و روایات مربوط و دیدگاه‌های فقهای شیعه و اهل سنت در خصوص موضوع در آثار تفسیری و فقهی، فرضیه زیر آزمون می‌شود: «تفاوت در میزان تحصیلات عمیق اسلامی حوزوی، میزان استقلال از دولت، استحکام روابط فرهنگی و خانوادگی، عوامل مهمی در بروز تفاوت‌ها در دیدگاه‌ها و عملکرد این رهبران بوده است». یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که بیشتر رهبران شیعه پایگاه حوزوی دارند؛ و بسیاری از آنان از مجتهدان تراز اول و مراجع تقلید بوده‌اند، و مستقل از حکومت‌ها به اداره امور می‌پرداختند. پیوندهای فرهنگی و خانوادگی آنان که همواره در صفوف نخست قیام و جهاد بوده‌اند، سبب ایجاد شبکه‌ای گسترده از مبارزان ضد ظلم شده است. نبود این ویژگی‌ها در رهبران اهل ‌سنت به گسترش افراطی‌گری و ایجاد گروه‌های خشونت‌طلب سنی کمک کرده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A Comparative Study of the Shiite and Sunni Religious Leaders’ Views on Martyrdom Operations

نویسندگان [English]

  • Yacob Tavakoli 1
  • Saeed Hasanzadeh Boriabadi 2
1 Assistant Professor, Department of Islamic Studies, Islamic Maaref University, Qom, Iran
2 Ph.D. in Islamic Studies, Islamic Maaref University, Qom, Iran
چکیده [English]

The Shiite and Sunni intellectual and religious leaders do not agree on a number of issues such as the Islamic concept of martyrdom. In this research, there is an attempt to explain the jurisprudential aspects of martyrdom from the viewpoint of Shiite and Sunni Islam as the two main branches of Islam. There is a vast difference between martyrdom operations and suicide operations in terms of their underlying causes and characteristics. In Islamic theology and law, suicide which is defined as a self-annihilatory act of violence, is a grave sin. Unlike the suicide acts, the martyrdom operations are defensive in nature, and are conducted in order to create fear to weaken the morale of the enemy, and even destroy the aggressor and the occupier without inflicting harm on innocent people. Shiite religious leaders are generally seminary-learned and many of them are among distinguished and authoritative interpreters of the religious law (mujtahids) and the source of emulation (marji' taqlid). A well-known example of marji' in the contemporary era is Ayatollah Khomeini, the leader of the Islamic revolution in Iran. However, Sunni leaders mostly have earned academic degrees by completing any number of programs in various higher education institutions, and thus lack in-depth knowledge of Islamic theology and religious law which are taught at Islamic seminaries. Accordingly, they are influenced by the non-Islamic thoughts, and some of them have plunged into the abyss of extremism and radicalism with dangerous consequences due to the formation of Sunni militant and violent groups. The authors seek to answer the following questions: 1. Why are the Sunni and Shiite leaders' theological and jurisprudential approaches to at martyrdom different? 2. What factors have led to the intellectual and jurisprudential differences between Shiite and Sunni leaders’ views on extremism? Using a comparative approach, the authors have analyzed qualitative data and arguments presented in the interpretive and jurisprudential works and in the writings of the Shiite and Sunni jurists in Persian and Arabic, with particular attention paid to the relevant Quranic verses and hadiths dealing with the subject of martyrdom. The research hypothesis claims that differences in the level of thorough seminary Islamic education, the degree of independence from the government, the strength of cultural and family ties are among the most important factors which have led to the emergence of differences in the Shiite and Sunni religious leaders’ views on the Martyrdom. There are similarities between the Sunni and Shi’a approaches to Jihad on behalf of Islam, but their approaches to martyrdom in the fight against tyranny and injustice are implicitly different. Due to a host of factors including different educational, socio-economic characteristics, and nature of relations with the political authorities in the country of origin (or residence), it is clear that there is no consensus on the issue of martyrdom in the path of God among the Shia and Sunni scholars who have different conceptions of the Islamic tradition.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Martyrdom Operations
  • Shiite and Sunni Religious Leaders
  • Islamic Seminary Education
  • Movements
  • Extremism
  1. الف) فارسی و عربی

    1. قرآن کریم.
    2. امام خمینی، روح‌الله. (1361) صحیفه نور. تهران: مرکز مدارک فرهنگ انقلاب اسلام، ج 1 و 2.
    3. امام خمینی، روح‌الله. (1390) تحریر الوسیله. قم: اسماعیلیان، ج1.
    4. امام محمد شافعی. (1394) کتاب الام. بیروت: دارالعرفه، ج 4.
    5. توکلی، یعقوب. (1394) خاطرات سمیر قنطار. تهران: سوره مهر.
    6. توکلی، یعقوب؛ سعید حسن‌زاده. (1398، زمستان) «ادله جواز عملیات استشهادی فقیهان اهل سنت در نهضت‌های استشهادی براساس آیاتی از قرآن کریم،» فصلنامه مطالعات قرآنی، 10، 40: 302-279. در: <ahref="http://www.iaujournals.ir/article_671850_04c8e1debb9efcbe0f5c24795aa40e81.pdf">http://www.iaujournals.ir/article_671850_04c8e1debb 9efcbe0f5c24795aa40e81.pdf
    7. جمعیت علمای فلسطین. (1422 ق، صفر 11) در: http://www.palestinpersian.info/fatava/fatavi.html.
    1. حسن‌زاده بوری‌آبادی، سعید. (1396)، رویکرد مقایسه‌ای به عملیات استشهادی در جنبش‌های شیعی و اهل سنت معاصر، پایان‌نامه دکتری، دانشگاه معارف اسلامی، قم، ایران.
    2. حسینی، محمد. (1426) محمد باقر الصدر: حیاه حافله ... فکر خلاق (شرح اندیشه‌ها و زندگی‌نامه محمدباقر صدر). بیروت: دارالمحجة البیضاء.
    3. حلی، جمال‌الدین حسن. (1368) تبصره المتعلمین، کتاب الجهاد (احکام دین قسمت جهاد). تهران: فقیه.
    4. حلی، محمدبن‌ادریس. (1410 ق) السرائر، الحاوی لتحریر الفتاوی (در بستر آزادسازی فتوا). قم: مؤسسه النشرالاسلامی، ج 2.
    5. حزب الدعوه‌الاسلامیه. (1364) ثقافه الدعوه الاسلامی. قم: المرکزالاسلامی بلاغات لسیاسیه، حزب الودعوه الاسلامیه.
    6. خسروشاهی، سید هادی. (1392) اخوان المسلمین چه می‌گویند و چه می‌خواهند. قم: بوستان کتاب.
    7. خضری، سید احمد رضا. (1388) تاریخ تشیع. تهران: نشر پژوهشکده حوزه و دانشگاه.
    8. دکمجیان، هرایر. (1366) جنبش‌های اسلامی در جهان عرب، ترجمه حمید احمدی. تهران، کیهان.
    9. راستروپ، ماگنوس. (1390) حزب‌الله در لبنان. تهران: اندیشه‌سازان نور، چ 2.
    10. شوکانی، محمد. (1414) فتح الغدیر، بیروت: دارالکلم الطیب، ج 5.
    11. شیرازی، (ابواسحاق) ابراهیم‌بن‌علی. (بی‌تا) المهذب: کتاب السیر (فقه اسلامی روش جهاد). بیروت: بی‌نا.
    12. صالحی نجف‌آبادی، نعمت‌الله. (1382) جهاد در اسلام. تهران: نی.
    13. طباطبائی،سیدعلی. (1415) ریاض المسائل فی بیان الاحکام بالدلائل فقه شیعه در بیان موضوعات احکام با شواهد). قم: مؤسسه انتشارات اسلامی، ج 7.
    14. طبری، ابوجعفر محمدبن‌جریر. (1387) تاریخ الامم و الملوک (تاریخ ملت‌ها و پادشاهان)، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم. بیروت: دار سویدان.
    15. عاملی، احمد عبدلله ابوزید. (بی‌تا) محمد باقر الصدر: السیره و المسیره فی حقایق و وثائق (محمد باقر صدر شرح حال با اسناد موثق). بیروت: موسسة العارف للمطبوعات.
    16. عاملی، محمدبن‌مکی (شهید اول). (1417) الدورس، قم: مؤسسة النشر الاسلامی التابعة لجماعة المدرسین، ج 2.
    17. عاملی‌جبعی، زین‌الدین‌بن‌علی (شهید ثانی). (1395) شرح لمعه، ترجمه علی شیروانی. تهران: دارالعلم، ج 2.
    18. فیرحی، داوود. (1383) «دفاع مشروع، ترور و عملیات شهادت‌طلبانه در مذهب شیعه،» شیعهشناسی، 2، 6: 109-126. در: http://ensani.ir/fa/article/45229
    19. کپل، ژیل. (1382) پیامبر و فرعون، ترجمه حمید احمدی. تهران: کیهان، چ 3.
    20. کیخا، علیرضا. (1392) مرداب انتحار. تهران: سپهرآذین.
    21. محقق‌داماد، سیدمصطفی. (1389) «بررسی فقهی و حقوقی عملیات استشهادی و عملیات انتحاری،» نامه الهیات، 4، 12: 26-5. در: https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/847267
    22. محمدی‌الموتی، محسن؛ و دیگران. (1396) «حق حیات و سلب آن از منظر اسلام و حقوق بین‌الملل بشر با تأکید بر عملیات انتحاری،» فصلنامه انسان‌پژوهی دینی، 14، 37: 165-143، .
    23. ملامحمدعلی، امیر. (1385) مبانی فقهی عملیات استشهادی. قم: زمزم هدایت.
    24. نجفی، محمدحسن. (بی‌تا) جواهرالکلام (جواهرات‌‌بیان)، گردآورنده ‌عباس قوچانی. بیروت: داراحیاء ‌التراث‌العربی.
    25. نجفی، محمدحسن. (1362) جواهرالکلام فی شرح شرایع‌الاسلام (جواهرات بیان در تبیین قوانین اسلام)، گردآورنده عباس قوچانی. بیروت: داره الکتب الاسلامیه، ج 21.
    26. ورعی، سید جواد. (1382) «مبانی فقهی عملیات شهادت‌طلبانه،» فصلنامه حکومت اسلامی، 27: 347-312. در: https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/138520