دولت، توسعه و بحران‌های اجتماعی ایران، 1398-1371

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استاد، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه تهران

چکیده

روند تحولات اقتصادی و اجتماعی ایران نشان‌دهنده آن است که بسیاری از فرایندهای رشد و توسعه نامتوازن به بروز بحران‌های اجتماعی، سیاسی و امنیتی منجر شده است. بحران‌های اجتماعی ایران در سال‌های 1398-1371 را نمی‌توان تنها مربوط به نقش رسانه‌های بین‌المللی یا کنش گروه‌های اجتماعی ناراضی دانست. ساخت دولت و چگونگی سیاستگذاری اقتصادی-اجتماعی دولتی نقش مؤثری در شکل‌گیری بحران‌های سیاسی و اجتماعی ایران در سه دهه گذشته داشته است. بنابراین، اگر کارگزاران راهبردی کشور درصدد مبارزه با تهدیدها و بحران‌های اجتماعی باشند، باید به وضعیت رشد اقتصادی و نوسازی سیاسی در ایران توجه کنند. دو پرسش پژوهش مطرح‌شده در این مطالعه موردی ایران عبارت‌اند از: 1. چه رابطه‌ای بین ساخت دولت، فرایند توسعه اقتصادی، و بحران در دوره زمانی 1398-1371 وجود داشته است؟ 2. تا چه حد بروز بحران‌های اقتصادی- اجتماعی و امنیتی به ماهیت رشدمحوری سیاستگذاری، و نبود نهادهای سیاسی و اقتصادی متوازن‌کننده مربوط می‌شود؟ فرضیه پژوهش بیانگر تأثیر ماهیت ساختار سیاسی، و سیاستگذاری توسعه اقتصادی دولت بر بحران‌های اقتصادی- اجتماعی است. با تأکید بر نظریه نهادگرایی تاریخی، و  با استفاده از روش تحلیل محتوای کیفی و ارزیابی نظام‌مند برنامه‌های توسعه اقتصادی ایران همراه با واکاوی یافته‌های سایر پژوهشگران در زمینه سیاستگذاری اقتصادی، پیامدهای سیاست‌های اقتصادی ایران بررسی می‌شوند. نتایج نشان می‌دهد که بخش چشمگیری از سیاستگذاری‌های اقتصادی-اجتماعی ایران ارتباط مستقیم با «ساختار دسترسی محدود» دارد، اگرچه عواملی مانند تحریم و ماهیت نظام اقتصاد بین‌المللی در این زمینه اثرگذار بوده‌اند، توسعه نامتوازن مبتنی بر سیاست‌های اقتصادی ناکارامد دولت عامل ایجاد و اوج‌گیری بسیاری از بحران‌های اجتماعی در کشور بوده است. 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

State, Development and Social Crises of Iran, 1992-2019

نویسنده [English]

  • Abbas Mossalanejad
Professor, Faculty of Law & Political Science, University of Tehran, Iran
چکیده [English]

There is a consensus among most development and modernization theorists about the specific consequences of economic growth and development programs. The concept of ‘crisis of development’ has been incorporated into the works of a score of contemporary theorists. Huntington argues that if the trends of modernization and economic growth are tied to the ‘shock therapy policy’, specific effects and consequences would be detected. Iran’s socio-economic development process shows that the unbalanced growth and development have led to the occurrence of social, political and security crises. The author attempts to examine the causes and consequences of Iran’s social crises and security challenges during the past three decades. One underlying assumption of this study is that government’s economic policymaking has a great impact on the processes of economic growth, inflation, the rise in expectations, income and social inequality. Furthermore, many social and political crises in general stem from the socio-economic policies of the  state.
The 1992-2019 social crises in Iran cannot be assumed to be solely related to the role of the international media or the actions of disenchanted social groups. Government structure has played a significant role in socio-economic policy-making which has in turn triggered Iran's political and social crises over the past three decades. Consequently, if the country's leaders were determined to fight social threats and crises, they should pay closer attention to the shortcomings of the nature of government structure which has been impeding economic growth and political modernization plans in Iran. The two research questions posed by the author in this case study of Iran are: 1- What is the relationship between government structure, the process of economic development, and the crises in the 1992-2019 time period  in Iran? 2- To what extent is the occurrence of socio-economic and security crises related to the growth-oriented nature of economic policy-making, and the lack of effective political and economic institutions which are able to balance conflicting policy outcomes and prevent the escalation of certain crises.
The research hypothesis claims that the nature of the country’s political structure and economic development policies of the government are related to the occurrence of Iran’s socio-economic crises. The independent variable is socio-economic and political characteristics of a state (i.e., being a rentier state, politically underdeveloped, and socially flawed due to the bureaucratic structure and civil society’s weakness in relation to the dominant elites), and the dependent variable is the occurrence of social and economic crises. If a country acquires characters of a state which is dependent on substantial external rent from the exports of natural resources such as oil, and its political system is regarded as an authoritarian type, then it is more likely to be crisis-prone. Since the central government is the chief social and economic policymaking institution in Iran, its role in forward-looking economic planning and social restructuring is important. However,  similar to other oil-rich states in the region, the government has a rentier nature which has led to the creation of a ‘limited access structure’. It is also true that a rentier state basically needs to employ the mechanisms of authoritarian actions. Authoritarianism in any developmental state is a function of a score of factors such as its cultural attributes, types of economic and political systems, its sources of power, and its relative status in the international system.
Using the theory of historical institutionalism, and the method of qualitative content analysis, the author evaluates Iran's economic development programs and explores the research findings of the relevant studies of economic policy in order to explain the consequences of Iran's economic policies. It can be argued that the causes of the occurrence of social crises in the country must be searched among external factors such as sanctions and the nature of the international economic system, but the results show that the ‘Limited Access Order’ has influenced Iran's socio-economic policies, and in turn the rise of its crises over the past decades. During 1992-2019, signs of challenging social and economic crises were observed in Iran; and the root causes of these crises can be found in the rentier state and limited access order. A considerable part of Iran’s economic and social policies has been influenced by the “limited access structure”, in which public policies are formulated and executed in such a way that profits are reaped by the governing elites and dominant oligarchy. Many of the social and economic crises of Iran from 1992 to 2019 were the consequences of the growth-driven and shock-centered economic policymaking, and insufficient attention paid to the need to reform the  limited access structure, which has been an obstacle to achieve the goals of balanced development. The manners in which the principal political institutions attempted to regulate a variety of economic and social policies such as the petrol price hike and the passage of the 2019 Budget Act show the inadequate and ineffective supervision of the three branches of the government on the country’s economic policymaking in many areas such as income redistribution and poverty-reduction programs. Therefore, if the country’s policymakers were determined to control the sources of destabilizing threats and prevent the occurrence of social crises, they should overcome the weaknesses in the implementation of economic growth and political modernization programs on the basis of the past experiences of Iran.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Iran
  • Social Crises
  • Unbalanced Development
  • Bureaucratic Structure
  • Economic Policymaking
  1. الف) فارسی

    1. اوانز، پیتر. (1382) توسعه یا چپاول، نقش دولت در تحول صنعتی، ترجمه عباس زندباف و عباس مخبر. تهران: طرح نو.
    2. پروین، سهیلا. (1385) «نقش انواع درآمدها در نابرابری توزیع درآمد در ایران،» مجله تحقیقات اقتصادی، 75، 128-111. در: https://www.sid.ir/fa/journal/ViewPaper.aspx?id=58306 (20 تیر 1399).
    3. پولانی، کارل. (1396) دگرگونی بزرگ، خاستگاه‌های سیاسی و اقتصادی روزگار ما، ترجمه محمد مالجو. تهران: شیرازه.
    4. جعفری صمیمی، احمد. (1384) اقتصاد بخش عمومی.‌ تهران: سمت.
    5. حاتمی، عباس؛ فرزاد کلاته. (1393) «دولت در پیرامون و پیرامون در دولت، سندروم‌های در هم تنیدگی اقتصاد، سیاست و اجتماع،» فصلنامه مطالعات راهبردی، 17، 63، 36-7. در: http://quarterly.risstudies.org/article_6243.html   (20 تیر 1399).
    1. دلفروز، محمدتقی. (1393) دولت و توسعه اقتصادی، اقتصاد سیاسی توسعه در ایران و دولت‌های توسعه‌گرا. تهران: آگاه.
    2. سن، آمارتیا کومار. (1381) در باب نابرابری اقتصادی، ترجمه حسین راغفر. تهران: موسسه عالی پژوهش‌های تامین اجتماعی.
    3. شفیعی‌فر، محمد. (1384)‌ «دموکراسی و عدالت اجتماعی با تاکید بر قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران،» فصلنامه مطالعات راهبردی، 8، 27، 79-49. در:      http://quarterly.risstudies.org/article_999.html  (20 تیر 1399).
    1. فوران، جان. (1377) مقاومت شکننده؛ تاریخ تحولات اجتماعی ایران، ترجمه احمد تدین. تهران: رسا.
    2. فوکویاما، فرانسیس. (1395) نظم و زوال سیاسی، ترجمه رحمن قهرمانپور. تهران: روزنه، چ 2.
    3. کردزاده کرمانی، محمد. (1380) اقتصاد سیاسی جمهوری اسلامی. تهران: نشر مرکز چاپ و نشر وزارت امور خارجه.
    4. کلارک، باری. (1396) اقتصاد سیاسی تطبیقی، ترجمه عباس حاتمی. تهران: کویر.
    5. لاوویی، مارک. (1392) مقدمه‌ای بر تفکرات اقتصادی پساکینزی، ترجمه مهرداد ملایی. تهران: دنیای اقتصاد.
    6. مدنی قهفرخی، سعید. (1394) ضرورت مبارزه با پدیده فقر و نابرابری در ایران. تهران: آگاه.
    7. مصلی‌نژاد، عباس. (1399) سیاستگذاری اقتصادی؛ مدل، روش و فرآیند. تهران: رخ‌داد نو، چ 6.
    8. ———. (1395) دولت و توسعه اقتصادی در ایران. تهران: نی.
    9. مومنی، فرشاد. (1396) عدالت اجتماعی،آزادی و توسعه در ایران امروز. تهران: نقش و نگار.
    10. ———. (1395) اقتصاد ایران در دوران تعدیل ساختاری. تهران: نقش و نگار.
    11. میگدال، جوئل. (1395) دولت در جامعه، چگونه دولت‌ها و جوامع یکدیگر را متحول ساخته و شکل می‌دهند، ترجمه محمد تقی دلفروز. تهران: کویر.
    12. نورث، داگلاس؛ و دیگران. (1396) سیاست، اقتصاد و مسائل توسعه در سایه خشونت، ترجمه محسن میردامادی و محمدحسین نعیمی‌پور، تهران: روزنه.
    13. هالیدی، فرد. (1358) دیکتاتوری و توسعه سرمایه‌داری در ایران، ترجمه محسن یلفانی و علی طلوعی، تهران: علم.
    14. هانتینگتون، ساموئل. (1370) سامان سیاسی در جوامع دستخوش دگرگونی، ترجمه محسن ثلاثی. تهران: علم.

     ب) انگلیسی

    1. Calderaro, Andrea; and Anthony Craig. (2020) “Transnational Governance of Cybersecurity: Policy Challenges and Global Inequalities in Cyber Capacity Building,” Third World Quarterly 41, 6: 917-938, <DOI: 10.1080/01436597. 2020.1729729>.
    2. Dic, Lo. (2020) “Towards a Conception of the Systemic Impact of China on Late Development,” Third World Quarterly 41, 5: 860-880, <DOI: 10.1080/ 01436597.2020.1723076>.
    3. Dzarasov, Ruslan; and Victoria Gritsenko. (2020) “Colors of a Revolution; Post-Communist Society, Global Capitalism and the Ukraine Crisis,” Third World Quarterly 41, 8: 1289-1305, <DOI: 10.1080/01436597.2020.1732202>.
    4. Halliday, Fred. (2009, September) “Post Akhoundism in Iran,” Open Democracy. Available at: http://www.opendemocracy.net (Accessed 12 June 2020).
    5. Rostow, Walt. (1960) The Stages of Economic Growth; A Non-Communist Manifesto. Cambridge: Cambridge University Press.
    6. Skocpol, Theda. (1986) “Analyzing Causal Configuration in History: A Rejoinder to Nichols,” Comparative Social Research 9: 187-194. Available at: https://sk.sagepub.com/navigator/case-study-research/n68.xml (Accessed 12 June 2020).
    7. Volpi, Frédéric; and Johannes Gerschewski. (2020) “Crises and Critical Junctures in Authoritarian Regimes: Addressing Uprisings’ Temporalities and Discontinuities,” Third World Quarterly 41, 6: 1030-1045, <DOI:10.1080/ 01436597.2020.1729728>.

    30. Wilber, Donald. (1963) Contemporary Iran. New York: Praeger.