تصویر حکومت در ادبیات داستانی ایران، 1320-1300

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار، گروه علوم سیاسی، دانشگاه پیام‌نور، شهرکرد

2 دانش آموخته دکترای علوم سیاسی، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه تهران

چکیده

از کودتای اسفند 1299 تا ورود نیروهای متفقین به ایران به‌تدریج نوع جدیدی از حکمرانی شکل گرفت که بر مبنای تصویری از حکومت استوار بود که ایده‌های آن نه‌تنها در گفتمان جاری میان جریان‌های سیاسی گوناگون، بلکه در یقینیات زندگی روزمره توده مردم بازتاب می‌یابد. پرسش‌های پژوهشی این مقاله عبارت‌اند از: 1. آیا این حکمرانی جدید براساس تصویر معینی از حکومت شکل گرفته است که در جهان‌بینی دوران و یقینیات زندگی روزمره مردم عادی ریشه دارد؟ 2. چه عوامل مهمی در عرصه‌های گوناگون تصویر حکومت را شکل داده‌اند؟ 3. تا چه حد ردپای این تصویر در ادبیات داستانی این دوره آشکار است؟ فرضیه اصلی این است که دولت مدرن در دوره پهلوی اول براساس تصویری از حکومت شکل گرفته که ریشه در یقینیات زندگی روزمره مردم ایران داشته است؛ و دوگانگی‌هایی نظیر اقتدارگرایی/مردم‌سالاری را در عرصه‌های گوناگون نمایان می‌سازد که در ادبیات داستانی این دوره مشاهده می‌شود. در این مقاله، با عنایت به روش تحلیل شخصیت‌های تیپیک در جامعه‌شناسی رمان جرج لوکاچ و چارچوب نظری جامعه‌شناسی معرفت مانهایم، چگونگی این انتظارها و ایده‌های مرتبط با حکومت در رمان‌ها و داستان‌های اجتماعی ایران در دوره زمانی 1320-1300­ بررسی می‌شود. بررسی ادبیات داستانی این دوره به واکاوی و رمزگشایی از برخی جنبه‌های پنهان اما مؤثر بر شکل‌گیری و بازشکل‌گیری حکومت در عرصه‌های گوناگون سیاست داخلی، سیاست خارجی، سیاست اقتصادی و نیز سیاست فرهنگی (جهان‌بینی) یاری می‌رساند که به‌ترتیب در دوگانگی‌هایی مانند اقتدارگرایی/مردم‌سالاری، استقلال/الگوبرداری، منافع عمومی/مالکیت خصوصی و در نهایت دوگانگی ارزشی-هنجاری مسئله‌پردازی می‌شود.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Image of Government in Iranian Fictions, 1921-1941

نویسندگان [English]

  • Mehdi Nasr 1
  • Mahmoud Reza Moghaddam Shad 2
1 Assistant Professor, Faculty of Law & Political Science, Payam-e Noor University, Shahr-e Kord, Iran
2 PhD in Political Science, Faculty of Law & Political Science, University of Tehran, Iran
چکیده [English]

Between the coup in February 1921 and the occupation of Iran by the Allied Powers which ultimately put an end to Reza Shah Pahlavi’s reign (1925-1941), a series of political and social events occurred that led to the rise of the absolutist state in the country. The emerging form of governance was based on an image of government that influenced the discourse among various political groups and movements, including nationalists, leftists, Islamists and monarchists, and also reflected the people’s everyday life certainties. In this paper, the main research questions are as follows: 1. Was the specific image of government rooted in the worldview of the time and the everyday life certainties of the ordinary people? 2. What important factors in various fields had shaped the image of government? 3. To what extent was this image of government resonated in the fictional books in literature of this period?
In the hypothesis, it is asserted that Iran’s modern government in the first Pahlavi period had been formed on the basis of an image which can be found in the most important Iranian novels of the period, and is rooted in the certainties of the daily lives of the Iranian people, and created dichotomies such as authoritarianism/ democracy in the various aspects of life. Using the method of explaining typical characters in György Lukács’ sociology of novel as well as the theoretical framework of Mannheim’s sociology of knowledge, the authors study and explain Iranian expectations and views of  government during 1921-1941 period as indicated in the social novels and stories. As in other fields of art, fiction books reflect the socio-political ideals of the authors and inevitably manifest the existing realities, and circumstances of the society, including each country and region to which they belong. As a consequence, the outstanding works of a certain era reflect the authors’ own ideas about the prevailing situation, criticism of the   disorder   and  malfunctions,  and  suggestions for change  and  reforms Furthermore, the authors’ description of imaginary events or re-narrating real events, characterization and typification, and even description of people's everyday lifestyles in a given time period, reveal their realistic views. According to György Lukács account of the decline of aristocracy in Balzac’s, despite Balzac's personal attachment to this class, he accurately and possibly   unintentionally revealed how  the  emerging   bourgeoisie   was   gradually seizing socio-economic and political power and marginalizing the aristocrats. Similarly, borrowing from Mannheim in Ideology and Utopia, we see two different aspects, the ideological aspect and the utopian aspect, in the top fiction books written between 1921-1941 during the reign of Reza Shah. The former refers to the realistic nature of the stories and the latter to their critical-idealistic feature which reflects the author's specific thoughts and worldview. We hypothesized that the fiction books in literature of this period in both ideological and utopian aspects, have specific worldviews in relation to the image of government in various domains such as domestic, foreign, economic and cultural policies. This was in part proposed by Davood Feirahi.
     Among the authors whose works have been examined are Morteza Mushfeq Kazemi, Mohammad Ali Jamalzadeh, Mohammad Massoud, Sadegh Hedayat, Mohammad Hejazi and Bozorg Alavi. They are among the influential thinkers of their time and remain familiar names for Iranian readers. In addition, we studied the available critiques which evaluate the key ideas and interpret the authors’ intentions, and discuss the weaknesses of the works by providing supporting evidence. The interpretations of the authors’ specific narratives, especially the works of Abdul Ali Dastghib was examined in order to better understand these written accounts of the past. The content analysis of these fictions helps to analyze and decipher some hidden aspects of factors in various areas such as domestic politics, foreign policy, economic policy, cultural policy (worldview) which affected the formation and reformation of government. This will in turn help us to understand the advent of dichotomies such as authoritarianism/ democracy, independence/ dependence, public interest/ private ownership, and finally value-normative duality and friction in government and politics of the time. Although these dichotomies initially appeared in this time period, they remained a permanet fixture in the debates in the currents of thought in Iranian political circles. Consequently, the analysis of their roots is very important in better understanding the clashes of ideas and worldviews in Iranian society today and even predicting the probable future developments.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Iranian Fictions
  • Authoritarianism
  • Pre-revolution Image of Government
  • Sociology of Novels
  • Ideological and Utopic Aspects
  1.  

    1. ابراهیمی، مختار؛ شفا دیهیمی‌نژاد. (1399) «تحلیل گفتمان قدرت در داستان سیاوش بر اساس نظریه قدرت میشل فوکو»، ادب فارسی، 10، 2: 212-191، <DOI:10.22059/jpl.2020.297557.1639>.
    2. آرین‌پور، یحیی. (1385) زندگی و آثار هدایت. تهران: زوار، چ ۲.
    3. آژند، یعقوب. (1373) ادبیات داستانی در ایران و ممالک اسلامی. تهران: آرمین.
    4. افضلی، علی؛ زینب قاسمی‌اصل. (1394) «مطالعه تصویر دهه بیست جنوب ایران در رمان همسایه‌ها،» ادب فارسی، 5، 2: 133-113، <DOI:10.22059/jpl.2016.57810>.
    5. جمال‌زاده، سید محمدعلی. (1320) یکی بود یکی نبود. تهران: پروین.
    6. جمال‌زاده، سید محمدعلی. (1379) قلتشن دیوان. تهران: سخن.
    7. جمال‌زاده، سید محمدعلی. (بی‌تا الف) دارالمجانین. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
    8. جمال‌زاده، سید محمدعلی. (بی‌تاب) راه آب نامه. تهران: کانون معرفت.
    9. حجازی، محمد. (1340) زیبا. تهران: سینا، چ ۷.
    10. دستغیب، عبدالعلی. (1358) نقد آثار بزرگ علوی. تهران: فرزانه.
    11. دستغیب، عبدالعلی. (بی‌تا) نقد آثار هدایت. تهران: سپهر.
    12. زرافا، میشل. (1368) ادبیات داستانی: رمان و واقعیت اجتماعی. تهران: فروغی.
    13. علوی، بزرگ. (1357) سالاری‌ها. تهران: امیرکبیر.
    14. علوی، بزرگ. (1383) «یک زن خوشبخت،» در بزرگ علوی، گیله مرد. تهران: نگاه، چ ۳.
    15. علوی، بزرگ. (1391) چشم‌هایش. تهران: نگاه، چ ۱۲.
    16. فیرحی، داود. (1390) فقه و سیاست در ایران معاصر: فقه سیاسی و فقه مشروطه. تهران: نی، ج ۱.
    17. فیرحی، داود. (1393) فقه و سیاست در ایران معاصر: تحول حکومت‌داری و حکومت اسلامی. تهران: نی، ج ۲.
    18. قانون‌پرور، محمدرضا. (1392) در آیینه ایرانی؛ تصویر غرب و غربی در داستان ایرانی، ترجمه مهدی نجف‌زاده. تهران: تیسا.
    19. کالیراد، علی. (1393) «نقطه‌ای در تاریک‌خانه (تحلیل روان‌شناختی دو داستان کوتاه تاریک‌خانه اثر صادق هدایت و نقطه‌ای بر روی نقشه اثر سعید فائق)،» پژوهش‌های ایرانشناسی 4، 2: 63-45،  <DOI:10.22059/jis.2015.56676>.
    20. کنوبلاخ، هوبرت. (1394) مبانی جامعه‌شناسی معرفت، ترجمه کرامت‌الله راسخ. تهران: نی.
    21. لوکاچ، جورج. (1387) جامعه‌شناسی رمان. تهران: ماهی.
    22. مانهایم، کارل. (1380) ایدئولوژی و اتوپیا: مقدمه‌ای بر جامعه‌شناسی شناخت، ترجمه فریبرز مجیدی. تهران: سمت.
    23. مسعود، محمد. (1384) تفریحات شب. تهران: تلاونگ.
    24. مسعود، محمد. (1385) بهار عمر. تهران: تلاونگ.
    25. مسعود، محمد. (1397) در تلاش معاش. تهران: امید فردا.
    26. مسکوب، شاهرخ. (1386) داستان ادبیات و سرگذشت اجتماع. تهران: فرزان‌روز، چ ۴.
    27. مشفق کاظمی، مرتضی. (بی‌تاالف). تهران مخوف. تهران: امید فردا، ج ۱.
    28. مشفق کاظمی، مرتضی. (بی‌تاب). یادگار یک شب. تهران: امید فردا، ج ۲.
    29. معینی علمداری، جهانگیر. (1394). زیست‌جهان و اهمیت آن برای نظریه سیاسی. تهران: رخداد نو، چ 1.
    30. مقدم‌شاد، محمودرضا. (1396) رمان‌های اجتماعی و تصویر حکومت در ایران معاصر (1357-1300)، پایان‌نامه دکتری در علوم سیاسی، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه تهران، تهران.
    31. هدایت، صادق. (1341) «طلب آمرزش،» در صادق هدایت، سه قطره خون. تهران: امیرکبیر، چ ۶.
    32. هدایت، صادق. (1356) بوف کور. تهران: جاویدان.