انتخاب «شیوه زندگی» همچون امری سیاسی: فهم جریان روشنفکری پس از انقلاب اسلامی 1357

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار، گروه علوم سیاسی، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران

2 دانش‌آموخته دکتری اندیشه سیاسی، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه تهران، تهران، ایران

چکیده

در این مقاله بر آنیم تا آثار شماری از روشنفکران برجسته ایرانی را با نگرشی نوگرایانه به «امر سیاسی» بررسی نماییم تا انتخاب «شیوه زندگی» همچون موضعی سیاسی در جریان روشنفکری پس از انقلاب اسلامی، بهتر درک شود. در این پژوهش، برگرفته از الگوی هایدگر، امر سیاسی در سطحی وجودی یا هستی‌شناختی (انتولوژیک)، ورای ساحت موجود، عینی، تجربی و نهادینه (انتیک) «علم سیاست» در نظر گرفته شده است. این دیدگاه افق و موضع تازه‌ای است مربوط به «شیوه زندگی» فرد که در آن، موضوع و اهداف سیاسی دربرگیرنده تلاش‌های همیشگی فرد در دگرگونی «خود» و فرایندهای خودتحقق‌بخشی است؛ در وضعیتی که نهادهای رسمی و مراجع سنتی، دیگر نقش مطلقی در ارائه معیارها و ارزش‌های زندگی روزمره ندارند. از اهداف مهم این پژوهش پاسخگویی به این پرسش اصلی است که چگونه حق انتخاب «شیوه زندگی» را می‌توان همچون موضعی سیاسی در جریان روشنفکری پس از انقلاب اسلامی تلقی کرد؟ در فرضیه پژوهشی استدلال می‌شود که مواضع فرهنگی روشنفکران ما، در به چالش کشیدن گفتمان حاکم و ارائه شیوه دیگری از بودن-در-هستی و فهم متفاوتی از خود و جهان را که در غیریت با آن گفتمان هژمونیک قرار می‌گیرد، می‌توان در چارچوب فرایندهای گفتمانی و سیاسی ارزیابی کرد؛ یعنی گفتمان‌هایی که جامعه را می‌سازند و به فهم ما از جهان نظم می‌بخشند، در ذات خود سازه‌هایی سیاسی‌اند. با روش تحلیل مفهومی کیفی آثار چندین اندیشمند ایرانی و بررسی مقایسه‌ای دیدگاه‌های آنان به این نتیجه رسیدیم که رویکرد فرهنگ‌گرایانه روشنفکران ما در ترویج و به ‌رسمیت شناختن حق انتخاب «شیوه زندگی»— از آنجا که در دشمنی با الگوها و ارزش‌های مسلط در جامعه که گفتمان حاکم گسترنده و پشتیبان آنهاست، قرار می‌گیرد— می‌تواند همانند امری سیاسی در نظر گرفته شود.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Choosing a Lifestyle as the Political: Understanding the Intellectualism after the 1979 Islamic Revolution

نویسندگان [English]

  • Seyed Mohammad Ali Hosseinizadeh 1
  • Majid Sarvand 2
1 Assistant Professor, Department of Political Science, Shahid Beheshti University, Tehran, Iran
2 PhD in Political Science, Faculty of Law & Political Science, University of Tehran, Tehran, Iran
چکیده [English]

The right to choose a lifestyle, which at the outset seems to be unrelated to political issues  and outside the institutional and formal structure of the state, may be regarded as a matter in the realm of politics. Hence, the possibility of the advancement of humankind is opened up— despite all the limitations and restrictions that have overshadowed his/her life— in order to devise other types of lifestyle.  The authors’ main objective is to examine the works of the post-revolution Iranian intellectuals with a modernist approach to "the political,” in which the choice of "lifestyle" is understood from a political perspective. This point of view as influenced by Heidegger's model considers the political at an existential or ontological level, and beyond the existing, objective, experimental, and institutional (ontic) ‘science of politics’.  This is a different theoretical framework and a new horizon related to an individual's lifestyle in which his/her political goals are constantly attempting to transform ‘self’ and self-realization processes— in a situation where official institutions and traditional authorities have no absolute role in providing standards and values of daily life. The authors intend to answer the following research question: How can the right to choose lifestyle be considered as the political stance in Iran’s intellectual current after the 1979 Islamic revolution? In the research hypothesis, it is argued that the cultural views of Iranian intellectuals can be used in challenging the dominant discourse in order to present another way of existence and a different understanding of oneself and the world that differs from the hegemonic discourse. We can evaluate this issue in the framework of discursive and political processes, because the discourses that make society and regulate our understanding of the world are in essence political  structures. Using the method of qualitative conceptual analysis of the principal works of several influential Iranian thinkers, we examine their viewpoints on this topic. Therefore, in this article, after presenting a theoretical basis for the relationship between the concept of the political and the choice of lifestyle, the views of Mojtahed Shabestari, Soroush, Malekian, Shaygan, and Doostdar are studied. Their viewpoints respectively, represent religious, spiritual, identity-minded, and secular intellectual discourses on the issue of choosing a way of life. Each of them tried to critique the dominance of the ruling discourse using their own different perspectives (e.g., leftist, Westernist, modernist, nationalist, indigenous, and religious standpoints). Religion has generally been an essential element in articulating and shaping the semantic system of intellectual discourses in Iran in the years before and after the Islamic Revolution. In line with the function of intellectual emancipation, some intellectuals consider religion as a factor in returning to self and liberation from tyranny, exploitation, and colonization. In contrast, others consider religion itself as a tool in the service of the rejection of thought, monopoly, violence, and subjugation of humankind. 
These Iranian intellectuals introduced and explained the meanings of various concepts and issues such as religiosity, religious reading, religious reconstruction and reform, religious pluralism, traditional values ​​and patterns, individualism, self-realization, self-transformation, regeneration, the spiritual humankind, the original life, the transcultural state, the multiplicity of levels of consciousness, the experience of multiple modes of existence, the networked and rhizome-like existence, the mobile migratory subject, everyday life, selfishness, self-normality, and so on. We concluded that the culturalist approach of Iranian intellectuals in promoting and recognizing the right to choose lifestyle can be considered as a political issue (a political antithesis) in the post-revolutionary intellectual movement, since it contradicts the dominant models and values which are expanded and supported by the predominant discourse in society.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Heidegger
  • Iranian Intellectuals
  • Soroush
  • Shayganat
  • The Political
  • Way of Life
  1. الف ) فارسی

    1. احمدی، فرشته. (1383، اردیبهشت) «فردیت، سنگ‌بنای دموکراسی است»، کتاب ماه علوم اجتماعی، 79: 41-37. در: http://ensani.ir/fa/article/135951 (3 شهریور 1398).
    2. اشمیت، کارل. (1392) مفهوم امر سیاسی، ترجمه سهیل صفاری. تهران: نگاه معاصر.
    3. دوستدار، آرامش. (1370) امتناع تفکر در فرهنگ دینی. پاریس: خاوران.
    4. دوستدار، آرامش. (1377) درخشش‌های تیره. پاریس: خاوران، چ 2.
    5. سروش، عبدالکریم. (1371) قبض و بسط تئوریک شریعت. تهران: صراط، چ 2.
    6. سروش، عبدالکریم. (1376الف) «تفسیر متین متن،» بسط تجربه نبوی. تهران: صراط، چ 5.
    7. سروش، عبدالکریم. (1376ب) «صراط‌های مستقیم،» کیان، 36: 16-2. در: http://ensani.ir/file/download/article/20101007112141  (3 شهریور 1398).
    8. سروش، عبدالکریم. (1382) «دین و قدرت سیاسی،» ادب قدرت، ادب عدالت. تهران: صراط.
    9. سروش، عبدالکریم. (1384) «صورتی بر بی‌صورتی: گفتگوی جان هِیک وعبدالکریم سروش،» ترجمه جلال توکلیان و سروش دباغ، فصلنامه مدرسه، 2: 1-12. در: http://www.drsoroush.com/Persian/Interviews/P-INT-138409-John&Soroush.html (29 شهریور 1398).
    10. سروش، عبدالکریم. (1387) حکمت و معیشت. تهران: صراط، چ 6.
    11. شایگان، داریوش. (1380) افسون‌زدگی جدید: هویت چهل‌تکه و تفکر سیار، ترجمه فاطمه ولیانی. تهران: فرزان روز، چ 2.
    12. مجتهدشبستری، محمد. (1377) «بازسازی تفکر دینی چیست؟» هرمنوتیک، کتاب و سنت. تهران: طرح نو، چ 3.
    13. مجتهدشبستری، محمد. (1383) تأملاتی در قرائت انسانی از دین. تهران: طرح نو.
    14. مجتهدشبستری، محمد. (1390الف) «پلورالیسم دینی،» نقدی بر قرائت رسمی از دین. تهران: طرح نو، چ 4.
    15. مجتهدشبستری، محمد. (1390ب) «تغییرات بنیادی جامعه‌های اسلامی بر اثر توسعه،»، نقدی بر قرائت رسمی از دین. تهران: طرح نو، چ 4.
    16. مجتهدشبستری، محمد. (1390ج) «عبور از شکل‌گرایی دینی،» نقدی بر قرائت رسمی از دین. تهران: طرح نو، چ 4.
    17. مجتهدشبستری، محمد. (1390د) «قرائت رسمی از دین چگونه پیدا شد و چگونه دچار بحران گردید؟» نقدی بر قرائت رسمی از دین. تهران: طرح نو، چ 4.
    18. ملکیان، مصطفی. (1379) «معنویت و محبت چکیده همه ادیان است،» در مشتاقی و مهجوری: گفتگو در باب فرهنگ و سیاست. (1394). تهران: نگاه معاصر، چ 5.
    19. ملکیان، مصطفی. (1381، بهار) «دین و بحران معنا در جهان معاصر،»  مطالعات راهبردی، 15: 211-201. در: https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/166683 (15 تیر 1396).
    20. ملکیان، مصطفی. (1394الف) «زندگی اصیل،» در رهگذار باد و نگهبان لاله. تهران: نگاه معاصر.
    21. ملکیان، مصطفی. (1394ب) «ویژگی‌های انسان معنوی،» در رهگذار باد و نگهبان لاله. تهران: نگاه معاصر.
    22. موف، شانتال. (1391) درباره امر سیاسی، ترجمه منصور انصاری. تهران: رخداد نو.
    23. نش، کیت. (1393) جامعه‌شناسی سیاسی معاصر (جهانی‌شدن، سیاست و قدرت)، ترجمه محمدتقی دلفروز. تهران: کویر، چ 12.
    24. نظری، اشرف. (1396، بهار) «چرخش مفهوم سیاست و بازآفرینی: درک زمینه‌های هستی‌شناختی،» فصلنامه سیاست، 47، 1: 277-257، 10.22059/JPQ.2017.60784>.

    ب) انگلیسی 

    1. Marchart, Oliver. (2007) Post-Foundational Political Though: Political Difference in Nancy, Lefort, Badiou and Laclau. Edinburgh, UK: Edinburgh University Press.