افول گفتمان ملی‌گرایی عربی در کردار سیاسی دولت‌های ناصریست و ‏بعثی سوریه ‏

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه تهران، تهران، ایران. ‏

2 دانش‌آموخته دکتری علوم سیاسی، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه تهران، تهران، ایران. ‏

چکیده

گفتمان ملی‌گرایی عربی از راه ایدئولوژی‌های ناصریسم و بعثیسم از دهه 1330 شمسی به راهبرد سیاسی دولت‌های مصر و سوریه تبدیل شد و همین رویداد فرازوفرودهایی را در کشاکش میان درگیری‌های سیاسی روز از یک ‌سو، و جزم‌های گفتمانی پان‌عربی از سوی دیگر به‌وجود آورد که در سال‌های پایانی دهه 1350ش/ 1970م، دیگر رد و اثری از اصول جزمی این گفتمان در هیچ‌یک از دو جریان یافت نمی‌شد. مصر که تعهد به ملی‌گرایی عربی را به خودآگاه نظام گفتمانی و کردار سیاسی خود پیوند داده بود، در برابر ضربه شکست در جنگ شش‌روزه 1967 به یکباره دچار گونه‌ای فروپاشی در نظام باورهای خود شد و شعار «اول مصر» را دستور کار خود قرار داد. اگرچه سوریه بعثی ضمن پایبندی نمادین به انگاره ملی‌گرایی عربی، در عرصه کشمکش‌های سیاسی هر ‌آنگاه که خواست از این اصول سرپیچی کرد و ضمن فاصله‌گیری نسبی از ملی‌گرایی عربی، همچنان از گزاره‌های نمادین آن برای تبیین کردار سیاسی خود بهره برد. ازاین‌رو پرسش‌های پژوهشی عبارت‌اند از: 1. چه عامل یا عواملی (به‌ویژه تناقض درون‌ماندگار گفتمان، اهمال کارگزاران گفتمان در پیگیری آن، بی‌صداقتی در باور به وحدت، بافتار تحولات و فشارهای خارجی) گفتمان توپر ناسیونالیسم عربی را به ضد خود تبدیل  و روند فرازوفرود را چنین پرشتاب کرد؟ 2. چرا پایبندی مصر این دولت را در رویارویی با شکست 1967 آسیب‌پذیر می‌کند، اما دولت بعثی سوریه با وجود رویکردهای عمل‌گرایانه‌تر، در تحولات مربوط به جنگ اکتبر و رویدادهای پس از آن همچنان به انگاره وحدت امت عرب تأسی می‌جوید؟ در فرضیه پژوهشی ادعا می‌شود که کم‌کاری کارگزاران گفتمان ملی‌گرایی عربی و نیز بی‌صداقتی رهبران عرب در باور به وحدت به کژتابی این گفتمان در رویارویی با تحولات سیاسی منجر شده است. با بهره‌گیری از رویکرد روانکاوانه و هگلی لاکان و ژیژک، و استفاده از روش تحلیل داده‌های کیفی رویدادها، رابطه میان تأثیرگذارترین رویدادهای تاریخی و گفتمان ملی‌گرایی عربی در ناصریسم و بعثیسم تبیین و تفسیر خواهد شد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Decline of the Arab Nationalist Discourse in ‎the Political Actions of the Nasserist and ‎Ba'athist Governments in Syria

نویسندگان [English]

  • Ahmad Khaleghi Damghani 1
  • Mahdi Rahmani 2
1 Associate Professor, Faculty of Law & Political Science, University of ‎Tehran, Tehran, Iran. ‎
2 PhD in Political Science, Faculty of Law & Political Science, University of ‎Tehran,‎‏ ‏Iran. ‎
چکیده [English]

The Nasserists and Ba’athists, who influenced political strategies of Egypt and Syria during the second half of the twentieth century, engaged in Arab nationalist discourse. Because of the inconsistencies and paradoxes which appeared between the recurring political struggles and a score of the old dogmas of Pan-Arabism, Arab nationalism lost its validity and favorable place in Arab political discourse in the 1970s. Under the leadership of Gamal Abdel Nasser, Egyptian Nasserists who determinedly participated in Arab nationalist discourse were willing to accept the failure of Arab nationalism after the traumatic shock of the defeat in the Arab-Israeli Six-Day War in June 1967. They announced the irrelevancy of Arab nationalism and focused attention on the “Egypt First” slogan to show their preference for Egyptian nationalism at the expense of Arab nationalism. On the contrary, Syria under the leadership of Hafez al-Assad as a neo-Ba’athist military man stood by the ideas of Arab nationalism but frequently ignored its dogmas whenever the changes in the political situations in Syria or the Arab world required a change of attitude towards Arab nationalism. It means that Syrian national interest was given a higher priority than the collective interest of the Arab community ('ummat). Syria symbolically used Arab unification propositions to explain political behavior, views, and policies. Thus, Syrian leaders ironically held on to the rhetoric of Arab nationalism to safeguard Syria’s national interest and garner support for their political agenda among the Arab people. Assad’s intention was to reach the top leadership position in the Arab world by gaining public support and more power and influence among the Arab political elites.
A key purpose of this study was to address the following research questions: 1. Why did the Nasserist and Ba'athist governments in Egypt and Syria thought and acted differently about Arab nationalism? 2. What factors (e.g., the internal contradiction of the discourse, the negligence of those involved in the discourse, the dishonesty of Arab political leaders in believing in the Arab unification, and external pressures) worked against the discourse of Arab nationalism? In the research hypothesis, it is claimed that the lack of effort of the agents of Arab nationalist discourse, as well as the dishonesty of the Arab leaders in genuinely believing in Arab unity led to the decline of this discourse in the Arab world. There is the gap between the explanatory system of the discourse of Arab nationalism to represent political events and the essence of these events. Building on the theoretical framework of psychoanalytic and Hegelian approach of Jaques Lacan and Slavoj Žižek, the authors use the method of qualitative event data analysis to assess the relationship between the most significant historical events and the discourse of Arab nationalism by the advocates of Nasserism and Ba'athist with the aim of explaining how their different opinions and preferences led to different political behaviors of Egypt and Syria.
Egyptian President Gamal Abdel Nasser stubbornly adhered to Arab nationalism and the slogan of unification of all Arab people. Anwar Sadat as his successor publicly presented a different view on Arab nationalism and pursued a different foreign policy after the 1973 October War between Israel and a coalition of Arab states led by Egypt and Syria. Despite the prior agreements with Syria to recapture all Arab territories seized by Israel in the 1967 war, Egyptian military forces were withdrawn from the battle zones after regaining parts of Sinai Peninsula. Sadat’s breach of promise to Assad was followed by his secret negotiations with the U.S. and Israel, and the Camp David peace Accords which culminated in the first peace treaty between Israel and an Arab state. Syrian military was left alone in the war and forced to accept a cease fire. The government of Egypt’s adherence to the principles of Arab nationalism was abandoned when confronted with the outcome of the Arab-Israeli wars in 1967 and 1973, but the Ba'athist government of Syria with its weaker attitude towards this issue continued its pursuit of the Arab unity, albeit selectively and irresolutely.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Arab Nationalism
  • Egyptian Nasserism
  • Syrian Ba'athism
  • United Arab ‎Republic
  • 1973 October War ‎
  1. الف) فارسی

    1. احمدی، حمید. (1395، خرداد) «گفتمان معاصر عربی در میانه ابهامات و چندگانگی‌ها،»پژوهش‌نامه انتقادی متون و برنامه‌های علوم انسانی، 39، 16: 34-17. در:

           https://criticalstudy.ihcs.ac.ir/article_2102.html?lang=fa

    1. آئویاما، هیرویوکی؛ و دیگران. (1394) تنهاترین فیلسوف: جایگاه ایدئولوژیک و سیاسی زکی ارسوزی، پدر معنوی بعث عربی، ترجمه محمدحسین باقی. تهران: سرایی.
    2. حسینی، سید رسول؛ و دیگران. (1398، شهریور) «هویت ملی در ابهام: از ناسیونالیسم تا بنیادگرایی در خاورمیانه،» جستارهای سیاسی معاصر، 10، 2: 33-1، <DOI:10.30465/cps.2019.4349> .
    3. ژیژک، اسلاوی. (1389) عینیت ایدئولوژی، ترجمه علی بهروزی. تهران: طرح نو.
    4. ژیژک، اسلاوی. (1388) کژنگریستن: مقدمه‌ای بر ژاک لاکان، ترجمه مازیار اسلامی و صالح نجفی. تهران: رخ‌داد نو.
    5. سلطانی‌نژاد، احمد. (1385، تابستان) «عوامل ژئوپلتیکی مؤثر بر شکل‌گیری سیاست خارجی سوریه در بحران لبنان (1975-1990)،» فصلنامه ژئوپلتیک، 2، 2: 129-106. در:

          https://journal.iag.ir/article_57520.html

    1. شرافت، نعیم؛ و دیگران. (1401، مهر) «تحلیل گفتمان ناسیونالیسم ناصری و سیر تحول آن از گفتمان امیدبخش به گفتمان هژمونیک،» جامعه‌شناسی سیاسی جهان اسلام، 10، 21: 166- 135، .<DOI:10.22070/iws.2023.15743.2168>
    2. فوبیلوکوف، د. ر.؛ و دیگران. (فرهنگستان دانش‌های اتحاد شوروی پژوهشگاه خاورشناسی). (1360) تاریخ معاصر کشورهای عربی، 1917-1970، ترجمه م. ح. شهری. تهران: انتشارات آوا، ج 1.
    3. مشیرزاده، حمیرا؛ فاطمه صلواتی‌طرقی. (1394، بهار) «سیاست خارجی مصر در دوره انور سادات و برداشت از نقش ملی حسنی مبارک،» فصلنامه پژوهش‌های راهبردی سیاست، 4، 12: 191-163. در: https://qpss.atu.ac.ir/article_1229.html
    4. میلتون-ادواردز، بیورلی. (1390) سیاست و حکومت در خاورمیانه، ترجمه رسول افضلی. تهران: بشیر علم و ادب.
    5. نواختی‌مقدم، امین. (1389) «زبان و ناسیونالیسم: نقش زبان در جنبش‌های ناسیونالیستی عربی،»فصلنامه سیاست، 40، 4: 370-351. در: https://jpq.ut.ac.ir/article_29644.html

    ب) عربی

    1. سادات، انور. (1978) البحث عن‌الذات. قاهره: المکتب‌المصری الحدیث للطباعه و النشر.
    2. عبدالناصر، جمال. (1996) فلسفه الثوره. قاهره: مطابع الدار القومیه.
    3. عفلق، میشیل. (1989) فی سبیل البعث: الکتابات السیاسیه الکامله. دمشق: دارالحریه، جزء الاول.

    ج) انگلیسی

    1. Ayyad, Abdelaziz A. (1999) Arab Nationalism and the Palestinians. Jerusalem: PASSIA (Palestinian Academic Society for the Study of International Affairs). Availabe at: https://fada.birzeit.edu/jspui/bitstream/20.500.11889/3871/3/Arab-Nationalism.pdf (Accessed 21 May 2019).
    2. Dawisha, Adeed. (2003) Arab Nationalism in the Twentieth Century: From Triumph to Despair. Princeton, NJ: Princeton University Press.
    3. Homer, Sean. (2005) Jaques Lacan. New York: Routledge.
    4. Meital, Yoram. (2013) “The October War and Egypt’s Multiple Crossing,” in Asaf Siniver, ed. The Yom Kipoour War, Politics, Legacy, Diplomacy. Oxford and New York: Oxford University Press.
    5. Seale, Patrick. (1995) Asad of Syria: The Struggle for the Middle East. Berkeley, CA: University of California Press.
    6. Žižek, Slavoj. (2007) “A Leninist Gesture Today: Against the Populist Temptation,” in Sebastian Budgen, Eustache Kouvélakis, Slavoj Žižek, eds. Lenin Reloaded: Toward a Politics of Truth. Durham, NC: Duke University Press.