ژاک لاکان و خیال سیاسی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار، دانشکده علوم سیاسی، دانشگاه شهید باهنر کرمان، کرمان

2 دانشجوی کارشناسی ارشد علوم سیاسی، دانشگاه شهد باهنر کرمان، کرمان

چکیده

ژاک لاکان فیلسوف و روانکاو فرانسوی با خارج کردن روان‌شناسی از حوزه فردی، مفاهیمی را ارائه کرده که بسیار مورد توجه فیلسوفان و اندیشمندان سیاسی- اجتماعی قرار گرفته‌ است. از مهم‌ترین این مفاهیم، مفهوم «خیال» است. در این مقاله تلاش می‌شود تا با رویکرد واکاوی مفهوم «خیال» (فانتزی) در نظریه لاکان، کارکرد سیاسی- اجتماعی «خیال» به‌عنوان مفهومی که از راه خلق گفتمان‌های آرمان‌گرا و بسیج‌گر، در خدمت بازتولید اجتماعی ایدئولوژی زور در ساختارهای تمامیت‌خواه قرار گرفته، با استفاده از روش تحلیل گفتمان انتقادی فرکلاف بررسی شود. نخست، در بخش چارچوب نظری بیان می‌شود که براساس نظریه لاکان سوژه در فرایند سوژگی خود همواره به‌دنبال وصول به تمامیت است، تلاشی که تنها «خیال» دست‌نیافتنی است، زیرا تمامیت در ساحت واقع قرار دارد؛ جایی که دست‌نیافتنی بوده و نقش «خیال»، تنها پوشاندن این ناکامی و فروزان نگه‌داشتن شعله میل است. سپس مشخص می‌شود که «خیال»، مفهومی است که پیش از آنکه فردی باشد، اجتماعی است و می‌توان بسیاری از کنش‌های سیاسیِ جمعی و به‌ویژه کنش‌های آرمان‌طلبانه و توده‌ای را براساس آن تبیین کرد. بر همین اساس، مفسران لاکان طرح همه ایدئولوژی‌ها و مکاتب سیاسی برای تشکیل آرمانشهرهای تمامیت‌طلب را، تنها نوعی «خیال» تعبیر می‌کنند که با سودای رسیدن به مدینه فاضله‌ای که اساس آن بر تمامیت وحدت و یکپارچگی است، در واقع زمینه‌های برقراری تمامیت‌خواهی (توتالیتاریسم) را فراهم ‌کنند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Jacques Lacan and Political Fantasy

نویسندگان [English]

  • Hossein Moein Abadi Bidgoli 1
  • Rasool Taghizadeh 2
1 Assistant Professor, Political Science Shadid Bahonar University, Kerman
2 M.A Student in Political Science, Shadid Bahonar University, Kerman
چکیده [English]

As a consequence of taking psychology out of the realm of the individual, the French philosopher and psychoanalyst Jacques Lacan has introduced concepts which have been highly regarded by philosophers and socio-political theorists. One of the most important concepts in Lacanian terminology is ‘fantasy’. The authors’ main objective is to carefully explain the concept of fantasy as used in Lacan’s theoretical discussions, and then examine the socio-political function of fantasy as a concept that facilitates social reproduction of the ideology of force in totalitarian structures by creating an idealistic and mobilizing discourse. In search of a proper and convincing answer to the question of what is the significance of Lacan's fantasy, we use Fairclough's critical discourse analysis method to explore the relationship between this concept and power as one of its socio-political functions. It is important to look at how concepts are used in ideological discourses for the abuse of power which could in turn lead to inequality, and discrimination. A critical discourse analyst seeks to define the concepts which are used in hegemonic discourse  to establish the power of a hegemon in society. In the theoretical section, an introduction to Lacanian psychology and its relation to socio-political analysis is presented, and then there is an attempt to describe how the subject is constructed from Lacan's point of view. As a starting point and background for understanding the core of Lacanian psychoanalysis, three concepts of mirror (the imaginary), the symbolic, and the real, and the stages of formation and construction of other concepts such as the O/other and jouissance are described. Lacan argues that the subject always seeks to reach wholeness in two imaginary and symbolic realms and in the process of his subjectivity, but this effort of the subject is only an unattainable fantasy because both of these realms have disjunctions and gaps, and the wholeness is in the real, where it is unattainable. Fantasy covers this failure with its elements and overcomes the loss in the Other, and it must also be considered to belong to the social sphere. 
      According to Lacan's discourse, in all ideologies and political schools, from the utopianism of Plato and Farabi to the communist and fascist movements, wherever people are promised a united and homogeneous non-pluralistic society, those promises are only "fantasy" in order to hide the gaps and inherent shortcomings of the social arena and cover the natural pluralities and ignore the antagonism and inherent differences in society. The purpose is to promise an imaginary society full of goodness in which the sun of happiness never sets on the followers and the believers. This is a well-organized society that has become the place of retrieval and accumulation of all good virtues, free from all evils. This is a society where differences, violence and conflicts give way to unity, empathy and absolute prosperity. This is the utopian idea that human beings, in the absence of their lost paradise and lost jouissance, paint its image on their imaginary canvases which show this dream world in myths and stories. Of course, a thinker or a group of theorists within the framework of a philosophy or ideology from time to time have tried to seek the realization of this utopia which is sometimes based on the "fantasy" of racial or religious superiority and occasionally promise goodness, prosperity or absolute equality on the basis of certain political ideology. However, since almost all scholars  who utopianize  were already aware of their failure, they always wanted to justify their failure by introducing an external destructive element as a cause of turmoil and obstacle to happiness. They then make promises about eliminating the destructive and obstructive factor in order to keep alive the element of desire to strive in an attempt to achieve a unified and harmonious society which is free from any defects and shortcomings for the adherents of the endorsed ideology. According to some scholars, this desire for a single voice and absolute harmony leads to the desire of utopianists for totalitarianism and the suppression of the fundamental freedoms of society leading to the most severe and violent forms of confrontation with opposition groups. Accordingly, the commentators of Lacanian psychoanalytic discourse interpret the design of all ideologies and political schools advocating reforms in pursuit of a utopia based on unity and solidarity as mere "fantasies" which in fact are grounds for totalitarianism.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Fantasy
  • Lacan
  • the O/other
  • Jouissance
  • Utopia
  1. احمدزاده، شیده. (1386) «ژاک لاکان و نقد روانکاوی معاصر،» پژوهشنامه فرهنگستان هنر، 2، 4‌: 108-93.در: https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/540175 (‌10 بهمن 1399).
  2. استاوراکاکیس، یانیس. (1398)لاکان و امر سیاسی، ترجمه محمدعلی جعفری. تهران: ققنوس.
  3. اسون، پل لوران. (1386)لکان، ترجمه مرضیه خزائی و مهرگان نظامی‌زاده. تهران: ثالث.

     4. تاجیک، محمدرضا. (1386) «روانکاوی و سیاست،» پژوهش سیاست نظری، 3، 4‌: 45-19. در: https://www.sid.ir/fa/journal/ViewPaper.aspx?id=81248 (‌10 بهمن 1399).

  1.  جهانگیری، جهانگیر؛ علی بندرریگی‌زاده. (1391) «جایگاه مفاهیم دوسوسوری- لکانی در نظریه لاکلاو و موف در باب گفتمان،» دوفصلنامه شناخت، 5، 2‌:94-69. در: https://www.magiran.com/paper/1233567  (‌10 بهمن 1399).
  2.  حاجی‌آقابابایی، محمدرضا. (1397، بهار) «خوانش حکایت پیر چنگی از منظر نظریه لاکان،» فصلنامه عرفان اسلامی، 14، 55‌:53-69 . در: http://mysticism.sinaweb.net/article_542376_11cecf13d9831ecc49d57a16e152b107.pdf (10 بهمن 1399).
  3.  حیدری، آرش. (1391) «فروید و آلتوسر: جنبه‌های جامعه‌شناختی روانکاوی،» مجله جامعه‌شناسی ایران، 13، 3: ‌3-24.در: http://www.jsi-isa.ir/article_21042.html (‌10 بهمن 1399).
  4.  حیدری، فاطمه؛ میثم فرد. (1393، تابستان) «خوانش لاکانی امر سیاسی در رمان همسایه‌ها،» پژوهشهای نقد ادبی و سبکشناسی، 5، 16‌:63-46. در: https://www.magiran.com/paper/1353709 (‌10 بهمن 1399).
  5.  حقیقت، صادق. (1387) روش‌شناسی علوم سیاسی. قم: دانشگاه مفید.
  6.  خشک‌جان، زهرا. (1399) برساختگرایی اجتماعی و مسئله معنا. تهران: کویر.
  7.  داوری اردکانی، رضا. (1356) فارابی، مؤسس فلسفه اسلامی. تهران: انجمن فلسفه ایران.
  8.  ———. (1379) اوتوپی و عصر تجدد. تهران: ساقی.
  9.  ژیژک، اسلاوی. (1384) گزیده مقالات: نظریه، سیاست، دین، ترجمه مراد فرهادپور، مازیار اسلامی و امید مهرگان. تهران: گام نو.
  10.  ———. (1390) امر واقع لاکانی، ترجمه مهدی سلیمی. تهران: رشد آموزش.
  11. شهریاری، مرضیه؛ مریم مختاری. (1396) «کاربست مفهوم فانتزی عشق لاکان در تبیین طلاق به‌منزله مسئله اجتماعی،» زن در فرهنگ و هنر، 9، 1‌:92-73. در:  https://www.sid.ir/fa/journal/ViewPaper.aspx?id=309726 (‌10 بهمن 1399).
  12. علی، بختیار. (1395) آیا با لاکان میتوان انقلابی بود، ترجمه سردار محمدی. تهران: افراز.
  13. فرشید، سیما؛ بیتا دارابی. (1391) «نظم‌های سه‌گانه لاکان در نمایشنامه سیر طولانی روز در شب اثر یوجین اونیل،» نقد زبان و ادبیات خارجی، 5، 1‌:150-135. در: https://clls.sbu.ac.ir/article_99471.html (10 بهمن 1399).
  14. فرکلاف، نورمن. (1395) «تحلیل گفتمان انتقادی،» در تحلیل گفتمان سیاسی، ترجمه امیر رضایی‌پناه و سمیه شوکتی مقرب. تهران: تیسا.
  15. فن‌دیک، تئون. (1395) «تحلیل گفتمان اجتماعی،» در تحلیل گفتمان سیاسی، ترجمه امیر رضایی‌پناه و سمیه شوکتی. تهران: تیسا.
  16. فینک، بروس. (1397)سوژه لاکانی، ترجمه محمدعلی جعفری. تهران: ققنوس.
  17. لاکان، ژاک. (1397)آموزه من، ترجمه احسان کیانی‌خواه. تهران: حرفه نویسنده.
  18. مشیرزاده، حمیرا؛ سجاد مینادی. (1398) «تحلیل لکانی از ناسیونالیسم بلندپروازانه پهلوی،» فصلنامه سیاست، 49، 1‌:225-244،<DOI:10.22059/jpq.2019.221060.1006960>.
  19. مهری، بهروز. (1394) «خوانشی لاکانی از غم‌نامه رستم و اسفندیار،» مجله شعر پژوهی (بوستان ادب) دانشگاه شیراز، 7، 4‌:166-141. در:https://www.magiran.com/paper/1513358 (‌10 بهمن 1399).
  20. نظری، علی‌اشرف. (1397) «روانکاوی لاکانی و امکان بازآفرینی امر سیاسی: بازخوانی انتقادی لاکان و امر سیاسی،» پژوهش­نامه انتقادی متون و برنامههای علوم انسانی، 18، 6‌: 322-311. در:https://www.sid.ir/fa/Journal/ViewPaper.aspx?id=495416 (‌10 بهمن 1399).

    25. Chiesa, Lorenzo, ed. (2014) Lacan and Philosophy: The New Generation. Melbourne: Re.Press.

  1. 26. Evans, (2006)An Introductory Dictionary of Lacanian Psychoanalysis. New York: Routledge.
  2. 27. Gardiner, Raleigh M. (2014, Spring) Desire and Fantasy: The Conditions of Reality between the Self and the Other (2014). Graduate School of Art Theses, Washington University Open Scholarship, ETD 22. <DOI:7936/K74Q7RW4>.
  3. 28. Glynos, Jason; and Yannis Stavrakakis. (2008) “Lacan and Political Subjectivity: Fantasy and Enjoyment,” Subjectivity24, 1: 256–274, <DOI:10.1057/sub.2008.23>.
  4. 29. Goncalves, (2012,July) “Is Lacan’s Theory of the Mirror Stage Still Valid?” Psychology Research 2, 7: 431-440, <DOI:10.17265/2159-5542/2012.07.005>.
  5. 30. Hendrix, John (2019. October) “The Imaginary and Symbolic of Jacques Lacan,” Architercture, Art, and Historic Preservation Faculty Publication 45: 1-23. Available at: https://docs.rwu.edu/saahp_fp/45 (Accessed 1 August 2021).
  6. 31. Homer, (2005) Jacques Lakan. New York: Routledge.
  7. 32. Knudsen, Daniel C.,Jillian MRickly; and Elizabeth S. (2016, May) “The Fantasy of Authenticity: Touring with Lacan,” Annals of Tourism Research 58: 33-45, . 
  8. Macdonell, Diane.(2007)Toward a Neo-Lacanian Theory of Discourse,” Theories of Discourse. Pittsburgh: University of Pittsburgh Press, 33-66. Available at: https://upittpress.org/wp-content/uploads/2019/07/ 9780822959625exr.pdf (Accessed1 August 2021).
  9. 34. Muller, (2012, May) “Lack and Jouissance in Hegemonic Discourse of Identification with the State,” Organization 20, 2: 279-298, <DOI:10.1177/1350508412445041>.
  10. 35. Newman, (2004, December) “Interrogating the Master: Lacan and Radical Politics,” Psychoanalysis, Culture & Society 9, 3:298-314, <DOI:10.1057/PALGRAVE.PCS.2100021>.
  11. 36. Ormrod, (2014) Fantasy and Social Movements. London: Palgrave Macmillan.
  12. 37. Gregory.(2006, Fall) “Situating Lacan’s Mirror Stage in the Symbolic Order,” Journal of Philosophy 2, 5: 10-18, 10.5840/jphilnepal2006259>.
  13. 38. Sheikh, Farooq (2017, January) “Subjectivity, Desire and Theory: Reading Lacan,Cogent Arts & Humanities 4, 1: 1-12,<DOI.10.1080/23311983.20171299565>.
  14. 39. Skodo, Am (2007) "On a Paradoxical Jouissance, or the Limit of Desire and Fantasy Kierkegaard Through Lacan," Advance Essay,Center for Theology and Religious Studies, Lund University. Available at: https://lup.lub.lu.se/ luur/ download?func=downloadFile&recordOId=1323046&fileOId=1323047(Accessed 1 August 2021).
  15. 40. Stavrakakis, (2002) Lacan and the Political.New York: Routledge.