تشکیلات دموکراتیک زنان حزب توده ایران، 1332-1320: زمینه‌های شکل‌گیری، ساختار و عملکرد آن

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استاد، مطالعات منطقه‌ای، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه تهران، ایران

2 دانش‌آموخته دکتری علوم سیاسی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات، تهران، ایران

چکیده

فعالیت‌های سیاسی زنان در ایران از همان آغاز مشروطه با محرومیت از حق رأی در حاشیه قرار گرفت. شرایطی که پس از شهریور 1320 و در نتیجه خلأ دیکتاتوری پهلوی اول و بی‌تجربگی شاه جوان و مداخله قدرت‌های بزرگ پدید آمد، راه را برای حضور و پیدایش جریان‌های سازمانی جدید با رویکردهای متفاوت مذهبی، ملی و کمونیستی و سوسیالیستی باز کرد. یکی از این سازمان‌ها و جریان‌ها، «تشکیلات دموکراتیک زنان» وابسته به حزب توده بود که همراه و همسو با سازمان‌های دیگر به نام دفاع از حقوق زنان موجودیت یافت. این پژوهش با رویکردی توصیفی-تحلیلی و با استفاده از روش کیفی تحلیل اسناد تاریخی، به بررسی جایگاه و کارکرد تشکیلات یادشده می‌پردازد تا نقش این سازمان و فعالیت‌های زنان توده‌ای را در عرصه‌های سیاسی و اجتماعی توصیف، تفسیر و تبیین کند. دو پرسش پژوهش عبارت‌اند از: 1. این سازمان چه اهدافی را دنبال می‌کرد؟ 2. در رسیدن به آنها تا چه اندازه موفق بود؟ در فرضیه پژوهشی بیان می‌شود که شکل‌گیری سازمان دموکراتیک زنان متأثر از تلاش حزب توده برای نفوذ در ساختار اجتماعی ایران و استفاده از ظرفیت‌های جامعه زنان در جهت تحقق اهداف سیاسی خود بود؛ ازاین‌رو، با پرداختن به مسائل سیاسی به‌جای مسائل و مشکلات عمومی زنان و به‌ویژه بی‌توجهی و مقابله با سنت‌های دینی و عرفی جامعه، از دستیابی به موفقیتی پایدار باز ماند. این پژوهش با روشن ساختن مشارکت سیاسی بخشی از جامعه زنان ایرانی در دوره 1332-1320، نشان می‌دهد که در پیش گرفتن خط فکری حزب توده توسط تشکیلات دموکراتیک زنان و در نتیجه برانگیختن مخالفت گروه‌های سنتی و مذهبی جامعه از یک‌ سو و حاکم شدن دوباره اختناق سیاسی از سوی دیگر، این سازمان را در پیگیری هدف‌های خود ناکام ساخت.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Women’s Democratic Organization of the Tudeh Party of Iran, 1941-1953: Its Formation, Structure, and Function

نویسندگان [English]

  • Elaheh Koolaee 1
  • Fatemeh Beyranvand 2
1 Professor, Department of Regional Studies, Faculty of Law & Political Science, University of Tehran, Tehran, Iran
2 PhD in Political Science, Islamic Azad University, Science and Research Branch, Tehran, Iran
چکیده [English]

The occurrence of the Russian Revolution of 1917 influenced the growth of political groups with leftist tendencies, and had an impact  on a small segment of Iranian women in the society. In the framework of Marxist school, the inferior position of women in the contemporary societies is attributed to the unfair historical process of the formation of exploitation and exploitative relationships. Since Marx and Engels considered politics and political power to be dependent on the economic infrastructure, they naturally considered the reason for women's lack of political participation to be her economic dependency as well as her being oppressed and exploited in the family and society at large. Although they did not pay sufficient attention to the issue of women's political participation, other Marxist leading figures such as Rosa Luxemburg, Clara Zetkin, and Lenin defended the equal rights of men and women in a way which led to the formation of the schools of Marxist and socialist feminism. These thinkers believed that the most important step for women's liberation is the abolition of private property and the elimination of exploitative classes, because the way for their liberation would be paved by these actions first and foremost. Based on this belief, Marxism presented a materialistic analysis and a scientific perspective for women's freedom, which was considered to be the responsibility of governments and Marxist parties all over the world, including the Tudeh Party of Iran and its affiliated Women's Democratic Organization (WDO).
Before the formation of Tudeh Party (the so-called the Party of the Iranian Masses), it was only the Communist Party of Iran that defended the political and social rights of women within the framework of its ideology. Accordingly, this party took measures to promote socialist tendency among women's  rights  activists  and their  organizations  by  presenting  plans  and programs to transform the living conditions of Iranian women, which were temporarily interrupted as a result of the establishment of Reza Shah's dictatorship. Despite some achievements in social and legal fields aimed at extending modern western-style social rights to women in Iran, Reza Shah’s regime created obstacles for their political rights and prevented them from engaging in non-governmental political activities. The changed Post-September 1941 political environment resulted from the vacuum created by the ending of the first Pahlavi Shah’s rule followed by the coming into power of his inexperience young heir as well as the continued intervention of the great powers in Iranian internal affairs facilitated the formation of new political organizations with different political, religious, ethnic outlook. Some groups and organization had communist and socialist inclinations and programs. Among these organizations was the Women's Democratic Organization — affiliated with the communist Tudeh party of Iran— and created at the same time as other similar organizations with the objective of defending women's rights.
The Two questions posed in this study are as follows: 1. What were the main objectives of the Women's Democratic Organization (WDO) affiliated with the communist Tudeh Party of Iran? and 2. How successful was this organization in achieving its objectives? In the hypothesis, it is postulated that the formation of women's democratic organization was largely influenced by Tudeh party's attempt to penetrate the social structure of Iran and using the capacities of women's society in order to achieve its political goals. Therefore, by addressing political issues instead of general women's issues and problems, and especially neglecting and confronting the religious and customary traditions of the society, women's organization were prevented from achieving a sustainable success. Focusing on a descriptive-analytical approach, the authors analyze qualitative data on  the characteristics and function of this organization collected from historical documents, memoirs, books, and articles written by the WDO’s founders, supporters, critics, and various experts. The findings of the research, while clarifying the political participation of a notable segment of the society of Iranian women in the given period of time, indicate that the ideological leftist line of the Tudeh party was adopted by the Women's Democratic Organization, and consequently provoked the opposition of the traditional and religious groups in the society. Moreover, the establishment of authoritarianism in the country lead to the failure of   this organization to achieve its ultimate objectives.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Iran
  • Left-wing Movement
  • Pahlavi Dynasty
  • Political Activities
  • Tudeh Party
  • Women
  1. الف) فارسی

    1. «65مین سالگرد تشکیلات دموکراتیک زنان ایران و فرازهایی از تاریخ پر افتخار آن،» (1386) صدای مردم ایران. در: http://sedayemardom.net (27 آبان 1388).
    2. آبراهامیان، یرواند. (1377) ایران بین دو انقلاب، ترجمه کاظم فیروزمند و دیگران. تهران: مرکز.
    3. . آفاری، ژانت. (1377)انجمن‌های نیمه‌سری زنان در نهضت مشروطیت، ترجمه جواد یوسفیان. تهران: بانو.
    4. ابراهیم‌زاده، راضیه. (1381) خاطرات یک زن توده‌ای، به کوشش و ویرایش بهرام چوبینه. تهران: دادار.
    5. ابوت، پاملا؛ کلر والاس. (1393) جامعه‌شناسی زنان، ترجمه منیژه نجم‌عراقی. تهران: نی.
    6. ا. ک. (بی‌تا) «جنبش مترقی زنان ایران،» ارتش عظیم زنان به میدان می‌آید (مجموعه مقالات). بی‌جا: بی‌نا.
    7. احمدی، حمید. (1377) خاطرات بزرگ علوی. تهران: دنیای کتاب.
    8. احمدی، حمید. (1383) ما هم دراین خانه حقی داریم (خاطرات نجمی علوی). تهران: اختران، چ 2.
    9. احمدی‌خراسانی، نوشین؛ پروین اردلان. (1382) سناتور (فعالیت‌های مهرانگیز منوچهریان بر بستر مبارزات حقوقی زنان در ایران). تهران: توسعه.
    10. اسکندری، زهرا. (1327، خرداد) «تاریخچه مختصری از مجله بیداری ما،» بیداری ما.
    11. اسکندری، ایرج. (1372) خاطرات ایرج اسکندری. تهران: موسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی.
    12. اسناد احزاب سیاسی ایران (حزب توده ایران). (1384) به کوشش بهروز طیرانی. تهران: سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران.
    13. اسناد و دیدگاه‌ها (حزب توده ایران، از آغاز تا انقلاب 57). (1360). بی‌جا: انتشارات حزب توده ایران.
    14. امیرخسروی، بابک. (1375) نظر از درون به نقش حزب توده ایران (نقدی بر خاطرات نورالدین کیانوری). تهران: اطلاعات.
    15. امیرخسروی ، بابک. (1381) مهاجرت سوسیالیستی و سرنوشت ایرانیان. تهران: پیام امروز.
    16. انگلس، فردریش. (1357) منشأ خانواده، مالکیت خصوصی و دولت، ترجمه مسعود احمدزاده. بی‌جا: بی‌نا.
    17. بامداد، بدرالملوک. (1347) زن ایرانی از انقلاب مشروطیت تا انقلاب سفید. تهران: ابن‌سینا.
    18. ببران، صدیقه. (1381) نشریات ویژه زنان (سیر تاریخی نشریات زنان در ایران معاصر). تهران: روشنگران و مطالعات زنان.
    19. بهروز، مازیار.(1380)شورشیان آرمانخواه (ناکامی چپ در ایران)، ترجمه مهدی پرتوی. تهران: ققنوس.
    20. بیداری ما (نشریه تشکیلات زنان ایران حزب توده). (1323، مرداد) 1، 2: 6-4.
    21. بیداری ما. (1323، شهریور) 1، 3: 7-1.
    22. بیداری ما. (1323، مهر) 1، 4: 4.
    23. بیداری ما. (1323، آبان) 1، 5: 1.
    24. بیداری ما. (1327، خرداد) 4: 5-4.
    25. بیداری ما. (1327، تیر) 5: 12-3.
    26. بهنود، مسعود. (1374) این سه زن (اشرف پهلوی، مریم فیروز، ایران تیمورتاش). تهران: نشر علم.
    27. تقی‌نیا، طلعت. (1382) «نگاهی به آموزش و پرورش زنان درایران،» فصل‌زنان، به کوشش نوشین احمدی‌خراسانی و فیروزه مهاجر. تهران: توسعه، ج 3.
    28. جهان زنان. (1331، مرداد) 38: 2.
    29. خامه‌ای، انور. (1372) خاطرات سیاسی. تهران: گفتار.
    30. حزب توده از شکل‌گیری تا فروپاشی (1368- 1320). (1387)، به کوشش جمعی از پژوهشگران. تهران: موسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی.
    31. زاهد، سعید؛ بیژن خواجه نوری. (1384) جنبش زنان در ایران. شیراز: ملک سلیمان.
    32. سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران. (1324) سند شماره 760 ف ۲ آ د ۱/ 310000590 ۱۹/۹/۱۳۲۴.
    33. ساناساریان، الیز. (1384) جنبش حقوق زنان در ایران، ترجمه نوشین احمدی‌خراسانی. تهران: اختران.
    34. طبری، احسان. (1373) کژراهه: خاطراتی از حزب توده. تهران: امیرکبیر، چ 4.
    35. طلوعی، محمود. (1370) پیوستن و گسستن. تهران: انتشارات تهران.
    36. فوران، جان. (1377) مقاومت شکننده، تاریخ تحولات اجتماعی ایران از سال1500 میلادی مطابق با 879 شمسی تا انقلاب اسلامی، ترجمه احمد تدین. تهران: رسا.
    37. فیروز، مریم. (1360) تاریخچه تشکیلات دموکراتیک زنان ایران. تهران: جهان کتاب.
    38. فیروز، مریم. (1373) خاطرات مریم فیروز (فرمانفرمائیان). تهران: مؤسسه تحقیقاتی و انتشاراتی دیدگاه و اطلاعات.
    39. کشاورز، فریدون. (1380) خاطرات سیاسی (به کوشش علی دهباشی). تهران: آبی، چ 2.
    40. کولایی، الهه. (1387) استالین‌گرایی و حزب توده ایران. تهران: میزان.
    41. کیانوری، نورالدین. (1372) خاطرات نورالدین کیانوری. تهران: دیدگاه، چ 2.
    42. مارکس، کارل؛ فردریش انگلس. (1385) مانیفست حزب کمونیست، ترجمه محمد پورهرمزان. بی‌جا: حزب توده ایران.
    43. محمدی، ملکه. (بی‌تا) «زن و سوسیالیسم از دیدگاه لنین،» در ا. ک. (بی‌تا) ارتش عظیم زنان به میدان می‌آید. بی‌جا: بی‌نا.
    44. مدیرشانه‌چی، محسن. (1375) احزاب سیاسی ایرانی (با مطالعه موردی نیروی سوم و جامعه سوسیالیست‌ها). تهران: موسسه خدمات فرهنگی رسا.
    45. ملکی، خلیل. (1368) خاطرات سیاسی. تهران: شرکت سهامی انتشار، چ 2.
    46. وطن‌دوست، غلامرضا. (1385) بررسی موقعیت زن ایرانی در نشریات مشروطه. تهران: انتشارات مؤسسه تحقیقات و توسعه علوم انسانی.

    ب) انگلیسی

    1. Bayat-Philipp, Mangol. (1978) "Women and Revolution in Iran, 1905-1911," in Lois Beck and Nikki Keddie, eds. Women in the Muslim World. Cambridge, MA and London: Harvard University Press, pp. 295-308, <DOI:10.4159/harvard. c17>.
    2. Bebel, August. (1904) Women under Socialism, trans. Daniel Deleon. New York: New York Labors News Company.
    3. Hoodfar, (1999, Winter) “The Women's Movement in Iran: Women at the Crossroads of Secularization and Islamization,” in Women Living under Muslim Laws, Series No 1, University of Michigan. Available at: https://www.wluml.org/wp-content/uploads/2022/01/women-movment-iran-eeng.pdf (Accessed 1 January 2022).
    4. Moghisi, Haideh. (1991, Fall-Winter) “Women Modernization and Revolution in Iran,” Review of Radical Political Economics 23, 3-4, <DOI:10.1177/ 048661349102300312>.
    5. Paidar, Parvin. (1995) Women and the Political Process in Twentieth-Century Iran. Cambridge, UK: Cambridge University
    6. Sedghi, Hamideh. (2007) Women and Politics in Iran. Cambridge, UK: Cambridge University